Covalima-23-07-2024, Ministerío Agricultura Pecuária Pescas e Floresta (MAPPF) liu husi Diresaun Nasional Peskiza Estatistika hamutuk parseiru dezenvolvimentu AI-COM fo treinamentu kona-ba utilizasaun hare kulit sai adubu biochar ba agrikultór sira hodi bele utiliza ai-horis iha to’os atu hasa’e rendimentu ekonomia família, treinamentu ne’e halao durante loron hat (4).
Iha entrevista Diretór servisu agrikultura municipal Covalima, Lino Magno esplika, treinamentu ida ne’e mai husi parseiro AI-COM ne’ebé halo treinamentu durante loron ha’at iha munisípiu Covalima ne’ebe kobre iha postu tolu hanesan Tilomar, Suai Vila, Zumalai nune’e atu hasa’e produsaun rai laran liu husi programa treinamentu sira ne’e oinsa atu prosesa hare kulit sai adubu biochar. Diretór mós rekomenda ba agrikultór sira katak treinamentu ne’ebé mak sira simu bele implementa direta iha to’os atu nune’e bele hasa’e produsaun rai laran liu-liu iha munisípiu Covalima.
Iha fatin hanesan Xefe Departementu, Criasaun produsaun inovasaun post kolleta Gregorio Qintão iha-nia diskursu katak, atividade ne’ebé ita hala’o iha ne’e atu fahe informasaun ba agrikultór sira kona-ba utilizasaun adubus Biochar, Papél husi Diresaun Nasionál Peskiza Estatiska nian oinsa atu halo peskiza hodi hetan teknolojía foun ruma hodi bele ajuda agrikultór sira sai hanesan referesia hodi hasa’e produsaun, biochar ne’e hanesan teknolojía foun ida ne’ebé mak Diresaun nasionál peskiza servisu hamutuk ho Parseiru AI-COM durante ne’e sira halo peskiza iha tempu naruk nia-laran hodi identifika teknolojía foun sira ne’ebé mak positivu atu bele fo benefisiu ba ita hodi bele hasa’e produsaun no fo rendimentu, rezultadu ne’e mak durante ne’e peskizadór sira halo mak hanesan fini nakroma, fehuk midar, batar, nomos ai-horis lubuk ida mak ne’ebe lansa ona husi Prezidente Repúblika José Ramos Horta, Formasaun Biochar ne’e implementa ona iha munisipiu sira no agrikultor sira barak mak iterese hodi implementa iha sira-nia atividade liu-liu iha area ortikultura no hatudu rezultadu diak, tanba biochar ne’e mós nia material prima mai husi hare kulit, kafe kulit, ai-tahan, nomós ai-sanak.
Iha sorin seluk Koordenadór AI-COM, Luis Pereira informa, objetivu husi atividade ne’e mak oinsa peskizadór sira hamutuk ho Parseiru dezenvolvimentu AI-COM fo treinamentu ba agrikultór sira atu produz hare kulit ne’ebé mak durante ne’e soe hela dalaruma natar na’in sira produz tiha hotu hare kulit soe estraga de’it, fo treinamentu ba sira oinsa mak bele uza hare kulit ne’e hodi produz fali ba anar para bele utiliza fila fali ba rai ne’ebé kodisaun estrutura to’os rai ne’ebé mak ai-horis susar atu absorve entaun biochar ne’e atu bele kria kondisaun atu absorve nutrisaun iha rai laran. Nia hatutan, objetivu prinsipál mak oinsa ita bele treinu agrikultór sira bele utiliza fila-fali material orgániku sira hanesan hare kulit, kafe kulit, ai-tahan nomós material sira seluk ne’ebé bele utiliza fila fali ba rai, ita agora foka hela ba hare kulit maíbé hanesan opsaun ida, maíbé opsaun seluk agrikultór bele hili rasik material orgániku sira ne’ebé iha hodi bele utiliza fali liu husi maneira sunu, tenki sunu ho metodu ne’ebé diak sunu labele sai akudesan liu maíbé tenki sunu to’o metan hanesan iha treinamentu hatudu ne’e.
Adubus organiku Biochar ne’e rasik ita bele utiliza ba ortikultura, bazeia ba teste ne’ebé peskizadór sira hatudu katak biocahar 10 toneladas kada ektare ba ortikultura nia bele hasa’e produsaun diak, tanba ne’e mak rekomenda liu ba ortikultura ho kuantidade ne’ebé iha, biochar ne’e rasik implementa iha Munisipiu Baucau, Maliana, Liquiça nomos Munispiu sira seluk ne’ebe mak potensial ba produsaun hare.Tenik Luis
Nune’e mós agrikultór Rofina Barreto informa katak, durante ne’e sira halo modo uza pupuk organiku hanesan karau ten maíbé nia resultadu ladun diak, maibe sira tuir ona formasaun ne’ebé MAPPF ho AI-COM oferese kona-ba adubus organiku produz hare kulit ne’e sira sente diak, hodi aprende diak liu tan nune’e bele aplika iha sira nia to’os hodi hetan resultadu positivu.(Eby)
