Dili- Ministério Agrikultura Pecuria Pescas no Floresta (MAPPF) liu husi Diresaun Nasionál Peskiza e Estatistika (DNPE) servisu hamutuk Universidade Udayana Bali realiza ekontru pre-eliminario ba rezultadu peskiza Sientifíku kona-Rai ne’ebé mak hala’o tiha ona Peskiza iha Munusípiu hitu, tanba dadus diagnostíku rai ne’e hanesan baze dadus kredivel ba governu Timor-leste liu husi Ministério Agricultura atu bele dezenvolve setór agrikultura iha futuru.
Iha entrevista Secretariu Estadu Pecuaria, José Viera de Araújo katak, objetivu husi Enkontru ne’e hodi halo avaliasaun ba solo no Mapamentu ba Potensial iha área agrikultura nian, peskiza ne’ebé mak Tékniku sira halo ona atraves husi MAPPF hamutuk ho Universidade Udayana Bali. Peskiza ne’e hala’o tanba atu buka dezafiu saída mak Timor-Leste hasoru. “hanesan ita hatene katak itiha IX Governu Konstitusionál hakarak hasa’e ai-han ba iha tinan lima nia laran, hahu husi tinan 2023 to’o tinan 2028 hasa’e ba 70% entaun ita mós keta haluha katak ita hasoru hela problema hanesan Bailoro naruk, rai potensiál ne’ebé mak abandona, liu husi estudu ka peskiza sira hanesan ne’e, atu ita iha dadus ne’ebe mak kredivel, nune’e halo planu karik bele sai hanesan sasukat ka indikadór ida ba iha futuru.” Tenik SEP
Nia informa, Peskiza refere hala’o tiha ona iha Munisípiu sira hanesan; Bobonaro, Baucau, Viqueque, Manufahi, Ainaro, Ermera nomós Covalima. Dadus peskiza ne’e agora iha ona draf, hein de’it orientasaun husi Ministru MAPPF atu bele públika, iha dadus ne’ebé mak apuramentu hodi bele asegura planu IX Governu Konstitusional. Nune’e ba oin ita projeta karik labele iha Fallansu.
Iha fatin hanesan, Prof.Dr.Ir. Ni Made Trigunasih husi Universidade Udayana Bali hatutan, rezultadu peskiza ne’eb’e mak halo tiha ona iha fulan hirak liu ba mak ohin husi Universidade halo aprezentasaun kona-ba rezultadu analiza diagnostíku atu bele rona rekomensaun liu husi diskusaun nune’e atu bele kompleta livru tanba dadaun ne’e rezltadu peskiza ne’e halo draf hodi hein final. “ ami mós halo analiza husi komoditi sira hanesan hare, batar, kafe no cengkeh no seluk tan rai ne’ebé mak ami halo analiza diagnostiku ne’e rai balun husi munisípiu kondis liu ba ai-horis agrikultura, Ortikultura no ai-horis industria nian. Maibé rai iha Timor ne’e barak liu iha fatuk laran no rai henek tanba ne’e bele afeita ba erosaun no rai monu. Tenik Nia
Nune’e mós Diretór DNPE César José da Cruz akresenta, Inisiu husi peskiza ida ne’e mai hosi Primeiru Ministru tanba hare'e ba realidade katak, ai-fuan hanesan Sabraka iha Bazartete midar, lori fali ba kuda iha Balibar la midar, signifika katak iha aspetu rai, ne’eduni husi Ministériu foti desizaun oínsa mak presiza halo peskiza ba rai. “Tanba rai ne’ebé mak agora ita iha no buat hotu ne’ebé mak ita kuda naran kuda de’it, ita la hatene rai ida ne’e nia apropriadu ba ai-horis saída, ne’eduni Ministériu liu husi Diresaun Nasionál Peskiza e Estatistica halo levantamentu ba rai hodi hatene nutrisaun rai no rai ne’e fertil ka lae, Tanba ne’e mak peskizadór sira halo tiha ona peskiza durante fulan 3 ou 5 nia laran no ohin halo aprejentasaun Pre-eliminar ida atu fo hanoin katak, saida mak ita atu Aumenta no iha rai ida ne’ebé mak ita haree katak falta, iha ne’ebé mak bele kuda du’ut ba animál nomos ai-horis sira seluk”. Dehan Diretór DNPE
Nia informa, rezultadu Peskiza ne’e sei hakarek sai livru ida tuir rekezitu MAPPF nian no livru ne’e rasik hakerek iha lian Tetun ho Ingles atu ema hotu bele uza, maibé agora labele fo sai lai tanba seidauk kompletu, draf ne’e sei halo aprezentasaun ba iha Konsellu Ministru halo aprovasaun katak ida ne’e mak sai ona baze fundamental rai Timor leste nian tanba livru ne’e sei sai matadalan ida ba Munisípiu sira atu bele implementa programa suku ida produtu ida iha futuru.
Tinan oin MAPPF planu sei kontinua halo peskiza ba Munisípiu 5 atu bele kompleta ba Munisípiu 13 inklui RAEOA. (Elis -Tyfa)
