Oecusse, 16/12/2024, Ekipa konjunta husi Ministério Agricultura ho Ministériu Saúde ne’ebé mak durante ne’e foti amostra kontaminasaun formalin ba hahan inportandu sira iha supermerkadu no merkadu lokál sira iha teritorio tomak remata ona no rezultadu amostra hirak ne’e hahu halo analiza laboratoium iha Ospital Nasionál Guido Valadares Dili atu bele identifika kona-ba formalin porsentu hira mak kontamina ona iha hahan hirak refere.
Diretór Nasionál Peskiza e Estatistika, César José da Cruz , esplika ekipa konjunta foti amostra kontaminasaun formalin ba hahan inportadu sira ne’e hala’o iha teritorio tomak ikus mak Munisípiu Covalima no Região Autónoma Espesial Oecusse Ambeno (RAEOA) ne’e atu bele hatene kontaminasaun formalin hira mk kontein iha ia-han inportadu sira atu bele identifika porsentu hira mak kontein iha hahan hafoin Ministériu rua ne’e bele fo sai rezultadu analiza laboratoium katak hahan inportandu sira ne’e mak ita-ema bele konsumu no ida ne’eb’e mak labele konsumu. “amostra hirak ne’ebé ekipa peskizadór sira foti ona ne’e bele analiza nune’e ita bele hatene rezultadu ikus ne’e ba hahan ne’ebé mak kontaminasaun formalin ba hahan ás liu iha munisípiu ne’ebé nune’e Ministériu rua ne’e bele implementa ka hahan seguru (food safety) ne’e inportante ba Timor-leste atu bele adopta tuir estadarizasaun governu Timor leste nian.
Diretór realsa, rezultadu analiza laboratorium ne’e sei hakarek sai relatoriu ida atu sai dokumentu inportante ba Ministério rua refere maibé peskiza ida ne’e ba oin sei kontinua nafatin atu haree mós ba pestisida ba ai-fuan hanesan tomate no seluk tan tanba ida ne’e mós ihaimpaktu negativu ba saúde públika.
Rezultadu peskiza ida ne’e sei sai hanesan patrimonia ba MAPPF no MS nomós ba nasaun maibé wanhira atu halo validasaun ba rezutadu refere sei halo aprezentasaun b inistru Agrikultura no Konsellu ministru .
Nune’e mós Diretór Nasionál Laboratorium Toxilogia e Analiza Agua e Ambiente , Mario da Costa Coelho iha entrevista katak, amostra ba kontaminasaun hahan ne’ebé mak iha RAEOA hamutuk 40 mak ikus ona atu nune’e rezultadu amostra refere ekipa konjunta sira halo ona analiza diagnostiku iha laboratorium nasionál HNVG atu bele hatene kontaminasaun formalin porsentu hirak mak kontamina iha hahan sira hanesan, naan manu, naan fahi, naan karau, suriso, ikan, sosis, tahu ho tempe inklui tomate ne’eb’e mak faan iha loja no supermerakadu sira iha teritorio tomak. “ prosesu foti amostra ne’e hala’o de’it iha Munisípiu sira la to’o iha baze tanba hahan inportadu barak liu mak faan iha loja no merkadu lokál sira no prosesu foti amostra iha kada munisípiu ne’ebé mak ekipa konjunta foti ne’e antes 24 oras (24 jam) amostra hirak ne’e tenki to’o iha laboratorium tanba atu bele asegura suhu hahan ne’e labele iha mundansa banhira to’o iha laboratoium nasionál.
Nia hatutan, kontaminasaun formalin ne’ebé mak kontaminadu ba hahan tuir World Health Organization (WHO) standar Internasionál ne’e iha maibé Timor-leste mós presiza atu bele estuda no analiza nune’e bele estabelese estandarizasaun tanba ema iha Timor-leste konsumu kada loron ne’e presiza haree idade ka tinan ba konsumus hahan inportandu sira ne’e, tanba ne’e mak Ministério rua ne’e servisu hamutuk hodi halo peskiza klean ida kona-ba kontaminasaun formalin ne’ebé mak kontein iha hahan hirak ne’e.
Peskiza ba kona-ba kontaminasaun formalin ne’ebé mak kontein iha hahan inportandu hanesan naan no ai-fuan sira ne’ebé mak faan iha supermerkadu no merkadu lokál iha terítoriu tomak ne’e inportante tebes tanba kauza formalin ne’e negativu ba saúde públika sekuandu timor oan kunsumu hahan refere iha tempu naruk nia-laran. (eby&elis)
