Aileu, 14/7/2024, Ministru Agrikultura Pekuária Peska no Floresta hamutuk ho Embaxadóra Japaun, Reprejentante ADB, Landell mills, Reprejentante JICA iha Timor no diretór ba projeitu CALIP hamutuk ho kafekultór sira kolleta kafé ne’ebé mak durante ne’e hetan apoiu ba rehabilitasaun kafé hosi projetu Coffee And Agroforestry livehood Improment project (CALIP). atividade tesi kafé ne’e hala’o iha tinan 2022 no kolleta iha 2024 no rezultadu ne’ebé diak tebes, iha suku Madebenu Postu Administrativu Laulara.
Ministro Marcos “Mameta” da Cruz, apresia ba governu Japaun tanba bele apoiu fundus kuaze 3 mill Dolar Amerikanu ba kafekultór sira hodi hadia kualidade kafé tanba kafé ne’ebé tesi iha tinan 2022 ho durasaun tinan ida ho balun kafé bele kolleta ona ne’e katak programa CALIP ne’e diak, kafé ne’ebé kolleta hatudu rezultadu diak tanba kuda fini presija tinan 4 mak bele kolleta maibé tesi kafé fo fuan barak no hun ladun as nune’e ema bele ku’u musan ne’ebé tasak de’it la presiza gasta tempu barak iha kafé laran. “ iha Timor laran tomak kuaze iha rai produtivu ne’ebé mak atu kuda kafé iha 100 mill ektare maibé dadaun ne’e kuaze 60 mill ektare mak kuda kafé tanba kafé hirak ne’e kuda iha tempu naruk no fuan ladun barak neduni Ministério liu hosi Projetu CALIP hadia kualidade kafé liu husi rehabiliatsaun ka rezuvinasaun kafé iha munisípiu 7 ne’ebé partense ba kafé ne’e rasik, kafé ne’ebé mak durante ne’e la rehabilita kada ektare bele hetan de’it 250 kg tanba atu hasa’e produtividde no kualidade kafé, Projetu CALIP apoiu kafekultór sira bele hadia kafé liu husi metodu tesi ka rezuvinasaun kafé hodi hadia produsaun kafé” Dehan Ministru
Ministru hatutan, Komparasaun kafé ne’ebé mak tesi no la tesi iha diferensia boot tanba kafé ne’ebé mak la tesi as liu no fo risku ba ema wanhira ku’u maibé ida tesi ka rehabilita ne’e hun ladun a’as no ema ne’ebé mak ku’u ladun gasta tempu tanba hun badak, wanhira ku’u hotu bele prosesa kedas hahu husi fahe no hasa’I kulit to habai depois mak kompañia sira bele ba sosa ho presu ne’ebé mak diak, neduni husu ba kafekultór sira tenki servisu badinas atu nune’e hadia produsaun no kualidade kafé tanba kafé ne’e organíku neduni presiza dezenvolve ho metodu agroforesty katak kuda kafe bele kahur mos ho ai-horis seluk ne’ebé bele kolleta kada tinan hanesan, Batar no modo inklui ai-horis seluk.
Iha fatin hanesan, Diretór projetu CALIP, Xisto Martins hatete,projetu CALIP ne’e hetan apoiu orsamentu husi Guvernu Japaun liu husi Banku Dezenvolvimentu Aziatiku (ADB) ba implementasaun atividade rehabilitasaun ka rezuvinazasaun kafe iha Munisípiu Aileu no Munisípiu sira seluk ne’ebé mak produz kafé ho metodu agroflorestal tanba atividade ne’e governu Timor mós investe atu bele hadia produsaun no kualidade kafé oinsá mak bele ba merkadu ida ne’ebé diak no justu.
Nune’e mós, Xefe suku Madebenu, Afonso Markes Henrique, senti orgullu ho prgrama CALIP liu husi Ministério ne’ebé mak hala’o atividade iha suku madabenu hahu iha tinan 2022 ate 2024 ita haree ona rezultadu ne’ebé mak kapas tebes tanba antes projetu CALIP halo rehaliatasaun kafé ne’e rezultadu ladun diak komprara ho tinan hirak liu ba depoizde halo rehabilitasaun ka tesi rezultadu hatudu diferente tebes. Ekipa DMEA
