Dili, 29/5/2024, Ministério Agrícultura Pecuaria Pesca no Floresta (MAPPF) liu husi Diresaun Nasionál Peskiza no Estatistika hamutuk ho liña Ministérial realiza enkontru hodi halo diskusaun oinsa atu halo peskiza kona-ba Determina kontaminsaun ai-han ho formalin ne’ebé sirkula iha Timor-leste.
Diretór Nasionál Peskiza no Estatistika, Cesar José da Cruz iha nia entrevisa katk, atu reajusta polítika IX governu konstitusionál ne’ebé mak ko’alia kona-ba nutrisaun solo nomos formalin neduni Ministériu hala’o enkontru dala barak ona hamutuk ho Ministériu relevante liu-liu Ministériu Saúde atu haree kona-ba servisu oinsá atu bele hala’o peskiza ida ba tinan ida nia laran. Nia hatutan, peskiza ne’e foin planu neduni reuniaun ida ne’e primeiravez atu bele akomoda Ministériu hotu-hotu no tékniku sira, matenek na’in sira nune’e ita bele hala’o servisu ida ne’e, Ministériu mos tenki kolobora ho Ministériu Saúde tanba sira iha laboratóriu atu haree kona-ba formalin ne’ebé mak kontein ba ai-han.
Nia hatutan Envolvimentu ba peskiza ne’e kompostu husi Ministériu saúde no Ministériu Agricultura Pescas mak sai hanesan Promotór atu hala’o peskiza refere. planu peskiza ne’e Diresaun Nasionál peskiza sei aprezenta iha konsellu Ministru iha fulan Outubru ho Novembru tinan ida ne’e atu bele hetan Dekretu Lei ka rezolusaun ruma nune’e ita a bele ofisializa nune’e ekipa konjunta bele tun ba kampu atu halo atividade peskiza.
Iha fatin hanesan, Peskizadora husi Ministériu Saúde, Doutora Josefina Clarinha João hatete, iha Reuniaun koalia kona-ba peskiza ne’ebé mak haree liu ba kontaminasaun formalin iha ai-han nian. husi parte tékniku nomós desizaun balu ne’ebé mak sei foti relasiona ho implementasaun peskiza detesaun ka determinasaun kontaminasaun formalin ai-han iha Timor-Leste. “ Ekipa ne’ebé mak atu halo peskiza ema-nain hira seida’uk serteza maibé ekipa husi ne’ebé Ministériu Saúde nomos MAPPF mak hanesan prinsipál na’in ba i ha atividade peskiza ida ne’e ekipa relevante sira selu-seluk talvéz hanesan Ministério Comércio Industria husi ekipa ba iha IQTL ka kualidade iha Timor-Leste nian nomós AIFAESA no ita haree iha parte balu ne’ebé mak talvéz iha ninia relevansia ba iha peskiza ida ne’e.
Nia realsa, Di’ak liu ita hahu tarde maibé realiza duni atividade peskiza ne’e duke ita nunka halo buat ida talvéz iha pontu de vista balu dehan tarde maibé ha’u senti sempre momentu ne’ebé mak oportunu bele hahú halo buat ruma. “ Peskiza agora dau-daun foin iha tempu planeamentu ba oin bele implementa, ita iha isin lolon iha kapasidade atu kapta iha konteúdu ka ou kuantidade husi formalin iha ita-nia an ho mekanizmu ne’bé mak naturál itania an elimina no hamoos tokxíku sira ne’e ka venenu sira ne’e husi ita-nia isin. “ ita-nia isin lolon ida ita bele aguenta 0.2 miligram por kg todan isin nian kada loron, iha loron ida nia laran ne’ebe signifika dehan iha sertu númeru husi formalin loro-loron ita konsumu I sei la halo impaktu ba ita-nia saúde maibé kuandu konsumu ida ne’ebé aas liu, ita -nia isin la bele tolera ida ne’e bele hamosu efeitu, efeitu ne’ebé mak tempu badak nomos efeitu tempu naruk; efeitu tempu badak mak diretamente hanesan bele hamosu intoksikasaun hahan ne’ebé mak halo ema muta, diárea, muta ran, sintina ran kualker sintoma saúde nian ne’ebé mak bele tempu badak prejudika ema nia moris inklui bele hamate ema kuandu nia dosis ne’e liu husi ida ne’ebé mak ita ema ninia isin bele suporta ou bele simu. Ba tempu naruk nian mak ema ko’alia kona-ba relasaun entre formalin ho kankru liu-liu kankru iha área dijestivu sira. Ekipa MDEA
