Dili- Programa To’os ba Moris Diak (TOMAK) ne’ebe hetan apoiu fundos husi Governo Austrália servisu hamutuk ho Ministério Agricultura Pecuaria Pescas e Floresta (MAPPF) liu hosi Dirasaun Nasionál Estensaun Formasaun Agricola (DNEFA) oferese treinamentu ba Joven hamutuk 19 kona-ba Agrikultura Matenek no Sensivel Klimátika /AMSK (sigla-Tetum -CSA Climate Smart Agriculture) katak oinsa agricultor bele adapta no implementa tuir mudansa klimatika.

Cesaltino Lopes da Cruz nu’udar formadór husi TOMAK esplika, treinamentu ne’e fahe ba etapa rua; etapa dahuluk kona-ba Agrikultura Matenek Sensivel Klimatika ida ne’e haree liu ba iha To’os Agrikultura rai lolon (TARL), Conservasaun Agrikultura (CA) no jestaun halibur be’e oinsá atu konserva no halo protesaun ba to’os sira liu-liu iha parte rai lolon atu bele responde ba iha tempu klimatíku nian ne’ebé iha mudansa liu-liu hanesan Elnino ho Lanina.

Nia hatutan, iha Treinamentu ne’e mós koko atu bele haree ba Teknolojia sira ne’ebé atu dehan katak simples fasíl no baratu ba iha ita -nia agrikultór no joven sira, nune’e wainhira sira fila bele prátika iha sira-nia fatin liu-liu iha parte sira ne’ebé mak sai alvu ba programa TOMAK ninian. Agrikultura Matenek Sensivel klimátika ne’e mak ita koko espesie hanesan oinsá atu proteje ita-nia rai lolon ne’e mak liu husi konstrui terasus no mós kanaliza bee sira ne’ebé sulin iha foho lolon oinsá halo travasaun no oinsá ita bele kuda ai-horis sira ne’ebé bele rejiste durante tempu bailoro no udan, oinsá atu bele proteje rai. Treianmentu ne’e la’os teoria de’it maibé barak liu prátika, ita mós responde banesesidade husi agríkultura ba sensivel ne’e oinsá? entaun iha ne’e ita produz kompos ka adubu ne’ebé ita rekolla fali husi materia lokál ne’ebé mak iha, iha ne’e ami mós produs ba kompos ka adubu been no maran, ami mós ajuda agrikultór sira rokolla restu sira husi produsaun hanesan hare kulit hodi produs ba Biochar.

Iha loron ikus ba treinamentu ne’e fahe fali oinsá halo negosiu iha parte Agrikultura nian, saída mak negosiu no oinsa atu hetan lukru, se lukru ne’e iha karik oinsá mak atu jere, se karik atu jere ne’e presiza halo planu, entaun planu ne’e liu husi ideia ka hanoin kona-ba negosiu ho fundus ki’ik.

Iha fatin hanesan, Diretór DNEFA Januario Marçal hatutan, treinamentu ne’e foku liu ba Agrikultura Matenek Sensivel Klimatika, joven hirak ne’e mai ho nivél edukasaun la hanesan maibe sira hanesan joven sira hakarak hola parte  iha hadiak  fali agrikultura nian,

“Se ita la hahu ho parseiru sira atu prepara joven sira iha setór agríkultura ne’e ita bele hatete katak, tinan lima ou tinan sanulu mai tan ita-nia katuas sira ne’e katuas ba dadauk ema sei la atrai iha setór agríkultura entaun, ita-nia joven sira ne’e bele kontinua nafatin.” Katak Diretór

Diretór mos salienta, Formasaun ida ne’e importante tebes, fiar katak Ministério hamutuk ho parseiru sei iha programa rasik atu fo funsionamentu ba sentru rua ne’ebé mak ita iha hanesan Korluli ho Natarbora atu bele haree diak liu tan iha area Agríkultura nian. Iha Formasaun ne’e sira mós aprende kona-ba negosiu, entaun fila husi formasaun ne’e joven sira bele ona negosiu iha setór agríkultura, tanba joven sira ne’e balun mós hakarak atu negosiu iha area ortikultura.

Nune’e mos, Formadu Severiano José Manuel Pereira hatete, Treinamentu ida ne’e sira hetan tanba sira envolve iha programa TOMAK, hanesan Joven ne’ebé kreativu ba Agrikultura tenki investe maka’as, labele husik hela Agríkultura hodi hakarak halai hotu ba servisu iha kantor ne’e oinsa ho ita- nia hahan atu mosu husi ne’ebé.

 “Iha treinamentu ida ne’e iha prátika mós oinsá halo Biochar, no maneira oinsá aprende kona-ba agrikultura no Agro bisnis ninian, neduni ho treinamentu durante loron lima ne’e ami ho vontade tomak hakarak tebes aprende nune’e ami lori ba aplika fali iha ami-nia fatin” katak Severiano

Enkuantu joven ne’eb’e partisipa iha treinamentu mai husi Munisípiu tolu hanesan; Bobonaro Viqueque no Baucau. Ekipa DMEA