Baucau-Ministério agrikultura Pecuaria Pescas e Floresta (MAPPF) hamutuk ho Parseiru dezenvolvimentu JICA, kolleta Hare hamutuk hektares 56 ba epoka daruak nian ne’ebe maka utiliza makina Drum Seeder no sistema kuda liña iha natar Eskola kampu Agrikultura Bluto Vemasse. Seremonia kolleta hare ne’e ofisialmente kolleta husi Ministro MAPPF Eng.Marcos da Cruz ho nia komitiva iha loron Sesta (27/10/23) iha Irigasaun Bluto Vemasse.
Hafoin remata kolleta, Ministro MAPPF Eng.Marcos da Cruz esplika, Atividade kolleta hare ne’e ba segundo epoka nian, ne’ebe MAPPF servisu hamutuk ho ajensia JICA maka hala’o atividade ne’e. JICA hanesan Ajensia Internasional ida ne’ebe mai husi nasaun Japaun, sira ajuda laos iha natar de’it, maibe uluk sira mos ajuda ona halo konstrusaun Irrigasaun Bluto, ne’e bele ona ajuda hodi dezenvolve hare iha Timor Leste.
‘‘Hare ne’ebe ita kolleta total 56 hektares, tanba be’e ladun sufisiente iha epoka segundo nian, maibe nia rezultadu no produtividade diak tebes. Hare ne’ebe maka ita kolleta sai fini komunidade nian hodi kuda fali iha tinan oin mai no sira sei fan fali ba iha Governo atu sosa hodi destribui mos ba iha Agrikultór sira seluk. Ita mos fo apresiasaun ba Agrikutór sira iha kanal Bluto ninian liu-liu sira Laleia no Vemasse partikularmente ba sira Vemasse nia natar ne’ebe maka ita kolleta, hau mos hakarak fo apresiasaun ba sira tanba sira hanesan Agrikultór ne’ebe maka diak, sira utiliza duni fasilidade ne’ebe maka Governo ho Parseiru JICA halo hanesan Japaun ajuda konstrui irigasaun no ita nia Agrikultór sira hatudu duni.‘‘ katak Ministro Marcos
Nia informa, Natar iha area Bluto nian total 780 hektares, maibe agora kolleta de’it 56 hektares tanba segundo epoka nian no tempu mos bailoro udan be’en la barak nune’e mos be’e la barak. Hare ne’ebe maka kolleta, antes ne’e hetan apoiu fini husi ajensia ida husi Austrália, halo importasaun husi Indonésia, fini ne’e ita bolu ho naran Impari, fini ne’e uluk lori mai ituan de’it maibe agora dezenvolve no agora barak ona. JICA nia apoiu iha parte tekniku, sira apoiu oinsa maka ita bele implementa sistema ida ho naran pratika agrikultura diak, kuda hare tenki linna no sistema Pratika Agirkultura Diak. (PAD)
Iha fatin hanesan Representativu JICA iha Timor Leste Hayakawa Yuta, sente kontente tebes hodi partisipa iha seremonia kolleta hare Jeral ne’e; nia iha pontu rua ne’ebe maka atu hato’o ba Agrikultòr. Primeiro nia hakarak hato’o nia apresiasaun ba agrikultór sira hotu iha eskema irigasaun Bluto, ne’ebe maka bele kolabora no simu metodu no tekniku sira ne’ebe maka fornese husi JICA durante ne’e. segundo nia apresia tebes ho rezultadu fos rai ne’ebe maka ho kualidade no sabor diak, liu-liu iha eskema irigasaun Bluto nian ne’ebe maka fornese tun ba iha Dili, sira Japaun rasik mos han sente gostu tebes.
Nia dehan Imajem husi fos rai Bluto ninian konhesidu liu ho sabor diak no fresku, tanba koa lansung baku no dulas lori ona ba Dili, la rai kleur tan, iha Japaun mos nune’e, se Agrikultòr sira mantein nafatin imajem sira ne’e to’o tempu ruma fos rai Bluto sei sai famozu, entaun iha Timor laran tomak ema hakarak han fos rai ruma ema sei hakarak mai sosa de’it iha Laleia, entaun enkoraja ona Agrikultòr sira hodi aplika sistema pratika Agrikultura diak hodi asegura nafatin kualidade nune’e bele hasa’e mos produsaun.
‘‘Durante ne’e JICA servisu hamutuk ho MAPPF no mos agrikultor sira laos de’it servisu konaba kuda hare, maibe ita servisu pakote kompletu ou ema bolu dehan kadeia de valor hahú husi produsaun hare no depois ita halo jestaun rekursu bee ninian hanesan hamos kanu, lao hamutuk ho asosiasaun uza be’e no mos bokadura sira durante lao hamutuk servisu konaba be’e nian, depois iha mos asosiasaun konaba komprador hanesan CLN, Asosiasaun no setór privadu balun ne’ebe maka mai sosa ne’e ita liga ba iha merkadu nian.tanba ne’e maka programa ne’e kompletu hahu husi kuda jere be’e to’o iha kolleta no ba mos iha merkadu.’’
Entretantu Estensionista Americo Soares da Costa hateten, tuir kalendariu Governo nian ne’e iha tiha ona, hahu husi Dezembro to’o Janeiro ne’e kuda ba primeiro epoka, no tama ba fulan Maio ne’e tama ona ba iha segundo epoka, tama ba iha segundo epoka ne’e nu’udar estensionista hare de’it, agrikulór ne’ebe maka iha vontade hodi tama iha natar laran, ida ne’e maka sira akompanha tuir programa ne’ebe maka iha hanesan uza sistema PAD.
Nia akresenta, hare ne’ebe maka kolleta Agrikultór hamutuk 56 maka hala’o atividade kuda hare ba segundo epoka nian, maibe konsumu liu husi ida ne’e. no kolaborasaun entre estensionista ho agrikultór sira mos lao diak tebes. Maibe estensionista sira nia preokupasaun maka kuandu iha tempu bailoro komunidade nia animal husik livre liu, tanba sira menus de konsiensia, manu lin no mos be’e iha tempu bailoro hanesan ne’e be’e menus tebes. Tanba ne’e nia husu ba Governo liu husi MAPPF atu bele tau matan ba problema hirak ne’e. (Tyfa)
