Bobonaro- Ministério Agríkultura e Peskas (MAP) liu hosi Dirasaun Nasionál Peskiza E Estatistica (DNPE) servisu hamutuk ho ajensia Ai-Com aprezenta rezultadu Peskiza ba komoditi Variedade hanesan Hare, batar Foremungu no mos adubus Biochar ne’ebe maka Peskizadór sira hala’o durante tinan tolu ou rua  mak foin bele halo aprezenta nia rezultadu ba to’os nain sira. Atividade aprezentasaun ne’e hala’o iha loron Sexta (17/06/22) Iha salaun Cruz Vermelha Timor Leste suku  Holsa  Postu Administrasaun Maliana.

Iha entrevista Diretór DNPE, Deolindo De Oliveira esplika katak, objetivu aprezenta rezultadu peskiza ne’ebe maka  peskizador sira halo ona liu-liu iha ares Sentru peskiza Loes ne’ebe maka reprezenta area Likisa no Maliana, tanba ita halo ona Peskiza ita tenki aprezenta ninia rezultadu ne’e ba iha komunidade sira atu nune’e bele hetan fali ninia responde husi komunidade sira atu bele hatene ninia Peskiza ne’e bele kontinua ga lae. Peskiza ne’e bele tama ona kategoria atu bele rekomenda ba iha agrikultór sira atu bele uza ga lae.

‘liu liu peskiza sira ne’ebe maka ita uza hanesan bahan kimia hensan pestisida ne’e presiza esplika didiak ba ita nia agrikultór sira, atu bele komprende didiak antes de sira uza, tanba nia risku ne’e bo’ot tebes.Tanba ne’e ita presiza esplika klean, liu-liu ba iha ninia implementasaun ne’e atu nune’e lalbele fo risku ba ita ita nia agrikultór sira.’ Hateten Diretór Deolindo

Nia esplika Peskiza ne’ebe ita nia peskisadór sira halo ba komutidi sira hanesan hare, batar no foremungu. Ba foremungu nian lao mós ho atividade ida ho naran kuda la kole , ne’e katak atu implementa atividade ida oinsa maka ita labele gastus barak ita nia forsa, kompara ho tempu uluk karik ita atu kuda veriedade ida presiza lere to’os ne’ebe maka iha, maibe ida ne’e ita uza pestisida ne’ebe maka iha hodi hafasil ona ita nia to’os nain sira.

Nia akresenta liu hosi Peskiza ne’e wainhira hetan ona rezultadu ida ne’ebe maka diak, ita rekomenda ba  Ministério Agrikultura e Peskas (MAP) katak prontu ona ita bele habelar ba ita nia agrikultór sira, maibe agora dadauk sei falta hela buat balu e agora dadauk sei hare hela liu-liu politika konaba fini. Liu husi politika ida ne’e atu kesi ita, atu nune’e ita lansa ita nia fini ruma karik iha ona nia regra ne’ebe maka iha, atu nue’e ema seluk labele foti fali ita nia fini ne’e sai hanesan sira nian. Ne’eduni ida lao hela, no polítiku ne’e lao hela to’o ona iha nivél DG sira depois bele hakat ba nivél Ministro atu bele kontinua ba iha parte Konsellu Ministru atu bele deside.

Iha fatin hanesan Reprezenta Prezidente Autoridade Munisipiu Bobonaro Gijela Pires Pereira hateten katak Ai-Com nia programa laos foin implementa iha Munisipio Bobonaro maibe tinan naruk ona maka sira implementa sira nia programa hirak ne’e iha fatin ida ne’e no Povu agrikultór iha ne’e mos sente duni sira nia programa hirak ne’e no programa hirak ne’e lori duni rendimentu diak ba familia .

Nia akresenta, kada agrikultór ida kuda fehuk midar, ida ne’e bele hasa’e mós nutrisaun no rendimentu familia ninian, alende sira konsumu rasik liu husi ne’e sira mos bele fa’an hodi hetan osan, Programa ne’e diak  wainhira implementa iha komunidade nia le’et komunidade maka senti direta ninia benefisiu.

‘Wainhira hau dada lia ho sira sira dehan sira sente duni impaktu pozitivu no sira sente diak, entaun ida ne’e signifika katak durante ne’e parseiru hala’o sira nia programa ou atividade sira ne’e iha duni ligasaun diak ho sira no sira sente duni programa ne’e nia benefisiu ba sira.’ Katak Gijela

Nia mós husu ba agrikultór sira katak apoiu ne’ebe maka ita hetan ona husi ajensia sira atu labele baruk badinas ba atu halo atividade sira ne’e, tanba Maliana ita hatene katak rai luan natar fatin barak se hare ita koa hotu ona natar fatin mamuk ne’e ita atu halo saida, tanba ne’e liu husi peskiza ne’ebe maka peskizador sira halo bele rekomenda buat balu, atu ho rai ne’ebe mamuk liu husi irigasaun ne’ebe maka iha sira bele halo netik buat, atu nune’e ho sira nia atividade ne’ebe maka iha, produsaun mos kontinua iha, nune’e bele iha impaktu pozitivu ba ekonomia familia nian lao ho diak.

Iha fatin hanesan Peskizador Apolinario Ximenes nia parte halo konaba Biochar esplika katak durante ne’e ami halo peskiza kona ba hare Latun  (Biochar) nia funsaun ne’e mak ita uza , iha biochar ne’e kontein  nutriente usur N ne’e atu hadia nutrisaun rai no sai mos adubus ba ai horis ne’ebe mak ita kuda.

 Ita-nia  tipu rai oi-oin  hanesan iha rai mutin  no  iha rai belit, rai ne’ebe mak kuandu  nia pori pori ne’e ki’ik oan entaun nia prejensa Biochar ne’e atu hadia fila fali rai bainhira ita atu kuda buat ruma,  hodi nune ai horis ne bele hetan  sirkulasaun anin no bee iha rai laran e depois ai horis refere hodi hetan ai han husi rai laran.

Nune’e mos Peskizador Tobias Moniz Vicente Smith akresenta katak, iha nia parte nia halo Peskiza konaba produs foremungu la kole ne’e ho intensaun atu ajuda komunidade/Agrikultór sira atu bele hafasil sira nia servisu hanesan iha to’os, liu-liu atu hafasil sira hamos du’ut atu labele hasai kustus barak, nune’e mos bele hasa’e rendimentu uma laran liu hosi utilizasaun round up.  Round up ne’e ita la iha introdusaun ida husi MAP la introdus katak tenki uza, maibe ida ne’e antes Pesizadór sira tun ba baze hodi halo peskiza no teste konaba ida ne’e, agrikultór sira kunhese nanis ona katak vantajen ne’e kapas tebes ba sira nia moris hodi hafasil sira nia atividade to’o ohin loron.

‘Ohin loron ami aprezenta duni rezultadu husi teste ida ne’e, fatin teste ne’ebe ami hala’o ami kobre iha fatin tolu hanesan iha Posto Administrativu Atabae no Posto Administrativu Balibo iha fatin rua hanesan iha Suku Migir no mos Suku Batugade. Ami halo rezumu rezultadu husi fatin tolu ne’e husi tratamentu ne’ebe maka ami iha fini ho kuantidade grama atus rua grama atus tolu no grama atus ha’at, husi ba fatin teste tolu ne’e grama atus tolu maka hatudu nia signifikante hatudu rezultadu diak katak wainhira ami kari hatudu ona ninia espasu ne’ebe maka apar duni ho ami nia teste ida ne’e. ami mos kompara husi fatin teste tolu ne’e Batugade maka fo nia rezultadu ne’ebe maka diak signifika no hatudu katak wainhira ita atu hatudu grama quantidade grama atus rua ba to’o atus ha’at sei nafatin fo nia produsaun ne’ebe maka diak ne’e hatudu katak fatin ne’ebe maka ami halo iha Batugade diak liu fatin rua seluk hanesan Migir no Atabae.’ Esplika Tobias

Iha aprezentasaun Peskiza ne’e marka prezensa husi Diretor DNEA hanesan mos reprezenta DG CDI Oscar Monteiro Gonçalves, Diretor DNEP Deolindo de Oliveira reprezenta Prezidente Autoridade Munisipio Bobonaro Gijela Pires Pereira, Peskizador sira no mos to’os nain sira husi Posto Amnistrativu Maliana. (Tyfa)