Dili- Ministériu Agrikultura peskas liu hosi Diresaun Nasionál Agro Comersiu lansa Label foun ba fo’os Timor 100% , fo’os rai lokál ne’ebé maka Durante ne’e produs hosi Asosiasaun CAAKUB ho WEBABA iha sesta –feira (26/6/20) iha resintu MAP Komoro.
Sekretariu Jerál MAP, César José da Cruz iha nia intrevista hateten katak, ohin MAP halo lansamentu ba label foun ba fo’os timor ne’ebé uja karon foun ho dezeñu timor katak banihira ita produz fo’os lokál iha rai laran ita bele uja karon ida ne’e, ho nune’e ita halo lansamentu ba fo’os rai ho marka karon foun ne’e tanba ba oin ita iha hanoin bele produz barak liu tan atu nune’e timor- oan hotu-hotu bele konsumu e ita labele depende de’it ba fo’os rai liur.
Nia salienta katak, ita tenki servisu hamutuk ho ajensia Internasionál hanesan JICA no WFP atu bele hare oinsa atu bele hadia kualidade produsaun ba oin bele produs barak tan maibé ita mos iha abstaklu barak bainhira atu produs tanba iha diferensia presu ba fo’os mutin ho metan ida ne’e fila fali ba konsumedór sira ne’ebé mak hakarak han fo’os ida ne’ebé ne’e mak ita foin bele hasa’e produsan fos rai ne’e.
Nia mós hatutan, fo’os rai dadaun ne’e mai hosi Bobonaro nomos husi munisipiu sira seluk-seluk sei lori mai loja agrikultores, ita sei tau fali ba karon ida ita foin halo ne’e depois maka fan uza ho karon foun ne’e fo’os ida ne’e sei ba iha loja agrikultores, hanesan mós restaurante sira balun maka parseria ho ita, sira tein uza fo’os rai ida ne’e hanesan atu sensabiliza ba komunidade timor leste katak ita nia fo’os iha ona neduni mai ita hotu konsumu fo’os lokál ita nian.
Sekretariu Jerál mós apela ba povu tomak liu-liu funsionariu agrikultura sira atu sosa ita nia fo’os rai ida ne’e tanba liu hosi sosa fo’os lokál ne’e ita ajuda ita nia agrikultór sira.
Iha fatin hanesan, Diretór Nasionál Agro Comersiu, Fernando Egídio Amaral mós informa katak, dadaun ne’e fo’os rai iha ona ita nia loja agrikultores atu nune’e ita nia konsumedór sira bele atinji ona ita nia produtu lokál, kona-ba kuntidade ba responde merkadu lokál ita seidauk atinji tanba konsumedores iha timor tinan ida presija kuaze 100 mill toneladas maibe ita iha esperansa katak ba oin ita bele produs kuantidade nato’on atu bele responde konsimedores ne’ebé mak presija duni.
Durante ne’e guvernu hetan apoiu fundus hosi ADB no ajensia Internasionál sira seluk neduni osan ne’ebé mak sira tau ne’e sufisinte atu sosa hare hosi munispiu sira ne’ebé mak foin lalais ne’e koilleta ona hanesan munisipiu Maliana kada semana ami apoiu grupu asosiasaun sira iha ne’eba kada semana sira dulas toneladas 10 hodi oferese mai iha loja agrikultores nune’e mos hosi oebaba, raibere, Uatulari, Uatukerbau no tono sira ne’e ita fiar katak sira sei fornese fo’os ba merkadu lokál to’o toneladas rihun 3 ou 4 .
Presu saku ida kilo 10 ne’e fa’an ho presu $.11,50 centavos, karon 25 kilos ne’e fa’an ba $.26,50 centavos no dadaun ne’e iha konteiner rua iha Ministériu ne’e nakonu ho fo’os rai neduni ba konsumedores sira katak konaba kualidade fo’os garante 100 prsentu organiku la kahur ho kimuku .
Alende ne’e Reprejentantes JICA iha Timor-Leste Masafumi Nagaishi mos relata, Ha’u hakarak apresia esforsu hosi ministériu agríkultura e peskas nomos ekipa projeitu ne’ebé mak iha komitmentu bo’ot tebes hodi promove ita- nia fo’os iha rai laran. Maske agora daudaun ita iha situasaun defisil nia laran durante Surtu covid-19 nomos udan ben ne’ebé mak menus iha tempu udan foin lalais ne’e, ita boot sira hakas an nafatin servisu hamutuk ho ita nia agrikultór sira hodi bele produs no promove fo’os rai iha pais ida ne’e.
Durante inferenta Surtu covid-19 ne’ebé mak afeita nasaun hotu-hotu, ita hotu konsiente katak situasaun ida ne’e hafaraku seitór ekonomia, ne’ebé mak depende ba supply chain global nomos iha konsiente importansia hosi seguransa alimentar iha rai laran, nasaun barak mak blokeia ou limita sira nia esportasaun aihan, espesialmente fo’os iha Asia. No situasaun ida ne’e afeita tebes timor-leste hodi nune, seguransa alimentar iha tempu ida hanesan ne’e mais importante tebes kompara ho situasaun antes ita infrenta surtu covid-19. Iha timor leste fo’os hanesan aihan esensial tebes hodi bele asegura estabilidade iha rai laran.
Hanesan ita hotu hatene katak guvernu japaun liu husi Jica suporta rehabilita ona eskema irigasaun boot balun iha rai laran, hanesan maliana I,Laclo,nomos Bluto maibé ita sei hasoru obstaklu barak hodi bele hasa’e produsaun fo’os rai, intermus ninia produtividade nomos asesu ba merkadu.
Liu hosi projetu fo’os lokál ne’e, liu-liu atividade relasiona ho output 3, ne’ebe mak kolobora ho MAP, spesialmente diresaun nasional Agro-Komersiu, ita iha espetativa ida katak ita nia fos rai bele koinesidu liu tan hanesan fo’os ne’ebé ho kualidade diak iha merkadu nomos halo ita- nia konsumedór sira satisfas. (E’J)
