Dili - Governu Timor -Leste liu husi Ministeriu Agrikultura e Peskas MAP Partisipa Konferensia Marítima (our ocean konference ) 2018 ho objetivu prinsipais atu aumenta no haforsa kolabora parseria entre parte intersadus iha oceano ne’ebe traduz iha komprimisiu konkretu no bele hala’o. Konferensia ne’e hala’o komesa iha loron 29 to ‘o 30 fulan Outobru, iha Nusa Dua Convention Centre Bali.
Ministru Agrikultura no Peskas, Joaquim Gusmao Martíns, iha nia intrevista, loron tersa-feira (6/11) iha servisu fatin Comoro katak, partisipasaun iha konferensia agro fisheries liu-liu koalia konaba asuntu tasi tanba Timor mos iha tasi ne’ebe luan neduni ita tenke proteje, uja ita nia rekursus tasi nian, tanba ne’e maka ita hetan konvite husi husi Governu Indonezia atu bele partisipa iha konferensia konaba tasi ninian iha asia ne’e, Indonezia maka iha inisiativa primeiru.
Konferensia konaba tasi ne’e importante tebes, tanba ida ne’e koalia konaba ekonomia azul nian, oinsa maka Ro sira ne’e uja para hodi sirkula ekonomia nomos rekursu ne’ebe maka iha tasi okos hanesan biodiversidade tasi okos nian nomos tasi leten nian uja tasi ne’e hanesan ekonomia pais nian.
Ministru mos hatutan, ita mos kulia konaba seguransa marítima iha fronteira nomos seguransa ita nia riku soin iha tasi okos inklui kulia mos konaba mudansa klimátika nian, iha buat barak maka ita koalia, oinsa maka ita prezerva ita nia tasi hodi bele hasa’e rendimentu ekonomia ba pais nian, nomos labele estraga, rezerva didiak ita nia tasi tanba buat barak maka akontese ba tasi tanba tasi luan liu rai maran.
Nia mos realsa, iha estudu dehan katak komesa agora hanesan ita hare ba iha meu ambiente lixu ou plastiku ne’ebe maka soe iha tasi ne’e barak liu, ita la kuidadu didiak tarea tasi nian iha predisaun katak 2050 plastiku ne’ebe maka iha tasi laran sei barak liu fali ikan ne’ebe maka moris iha tasi, tanba ne’e maka inisiativa konaba tasi ne’e importante teb-tebes.
Konaba rekursu tasi ne’e menus tebes neduni ita interese maka’as oinsa maka ita bele proteze rekursu tasi hanesan koral life, no seguransa marítima nian iha tasi laran, hanesan ita hotu hatene katak ita nia peskas ilegal ne’e iha timor bo’ot teb-tbes ita seidauk iha meus ida ne’ebe adekuda atu kombate konaba peskas ilegal. Ita so iha deit ema bolu (BMS) Big monitoring system ita selu ho satelite ita bele hare ro ne’ebe deit maka kaer ikan ilegal iha tasi Timor, maibe ita bele hare deit ita labele kaer tanba ita la iha rekusu ita nia F-FDTL no Marína mos la iha rekursu para atu bele kontrola iha tasi boot ne’e.
Governu agora Esforsu atu establese lalais ona Autoridade Marítima Timor ne’ebe maka sei lidera husi Ministeriu Defeza hodi nune’e ita bele servisu hamutuk bele halo fiskaliza ba tasi laran nune’e mos ita bele uja mos meus ne’ebe maka iha para ita bele kombate peskas ilegal ne’ebe maka iha.
Nia informa liu tan, ita mos inkontru ho Ministra Maritima no Peskas Indonezia Dr.(HC) Susi Pudjiastuti, koalia konaba kooperasaun entre Nasaun rua hamutuk hala’o kordenasaun atu bele kombate peskas ilegal.
“Ita hare ba kondisaun tanba agora ita seidauk iha rekursu ne’ebe maka adekuada para atu kombate peska illegal, tanba ne’e ita presija ajudus husi Nasasun rua ne’ebe maka besik liu hanesan Indonezia ho Australia, tanba Nasaun Australia ninia sistema kombate peskas ilegal ne’e as teb-tebes sira iha meius hotu para atu bele kombate peskas ilegal, no Indonesia mos agora agresivu teb-tebes ho Ministra Peskas Susi ho nia lideransa iha ne’eba atu prevene peskas ilegal sira ne’e menus, ita hare ba iha Australia sira bele kombate, agora Indonesia komesa ona kombate maibe ho atuasaun ne’ebe agresivu iha nasaun rua ne’e sira hare mai Timor agora dadaun ne’e saida maka ita bele halo, serbisu hamutuk ho sira para bele hare lisuk problema peskas ilegal ida ne’e.Tenik Joaquim
Iha enkontru ne’e mos kulia konaba area protezida marína nian iha Timor, tanba fatin protezidu marína nian iha tolu Liquiça, atauro agora ativu los nomos iha parke Nasional Nino konisanta iha jaco- Lautem, nemos ativu los ita halo servisu ba iha ne’eba para ita bele proteze ita nia fatin marína nian iha ne’e ba sai hanesan area protezida.
Politika oceano nian ne’e sei aprova iha tinan ida ne’e, ita mos aprezenta politika konaba peskas nian ne’ebe maka sei bele fo lisensa para hala’o atividade peskas iha tasi Timor tuir dalan Legal.
