Timor –leste kria ona parke nasional rua mak hanesan parke nasional Nino Konis Santana no KayRala Xanana Gusmão ne’e hatudu ona katak dezenvolvimentu area protezidas no area turista iha nasaun ne’e komesa lao ho diak.
Diretor nasional Diresaun konservasaun Natureza João Antalmo, esplika katak, rezolusaun guvernu No 38/2015 21 de outobru parke nasional KayRala Xanana Gusmão ne’e foin lalais mak kria maibe rezulosaun parke nasional Nino Konis Santana kria ona komesa tinan 2007 no iagura iha tinan 2008 liu ba.
Agora dadaun parke Nasional Xanana Gusmão ita foti ona pontus preliminaria para oinsa aban bai rua ita halo markasaun. Ne’e iha planu ona husi Diresaun Nasional konservasaun Natureza, iha tinan 2018 ne’e it a bele halo ona markasaun ba iha area ne’eba no mos area sira seluk ne’ebe maka ita identifika ona, hanesan parapa Metinaro nia mos tama areas protezidas atu oinsa ita halo demarkasaun atunune’e komunidade sira mos komprede hodi sira labele estraga area ne’e ba oin.
Parke Nasional Kablake ho nia luan 9 mill hektares nia kobre suku lima ne’ebe balu tama Munisispiu Ainaro no balu tama iha Munisipiu Manufahi tanba Kablaque ne’e partense ba Munisispiu rua ne’e nian.
Nino Coni Santana nia luan area liu fali Kablake nian, nia luan total ne’e iha 129.600 ne’e ita fahe ba rua, luan marina ou tasi nian ne’e 57.600 hektares, terestre ou rai maran nian maka 72 mill hektares.
Husi parte floresta iha gurda Komunitariu katak sira atu kontrola area ne’eba, iha Suku ne’en ne’e kada suku tau gurada kumunitariu nain idak-idak.(Tyfa)
