Manatutu-Natarbora (20/3/2025): Ministru Agrikultura Pekuária Peska no Floresta (MAPPF) Marcos “Mameta” da Cruz akompaña husi Diretór Geral Agrikultura Café Plantas no Industria vizita karau luhan hodi observa direta kondisaun programa kriasaun karau timor susuben nee’be durante ne’e Ministerio Agrikultura liu husi Sentro Treinamneto Natarbora hakiak ho objetivo ba oin bele produz susuben. Observasaun direta ba kondisaun karau luhan husi karau timor susben, no hare mos oinsa Ministeriu bele atribui fasilidade seluk ne’ebé seidauk sufusiente ba produsaun karau timor susuben.

Iha entrevista Ministru MAPPF esplika, atividade vizita ne’e atu haree direta kondisaun karau luhan ne’ebé mak hakiak karau hanaran programa Karau Timor susu ben ne’ebé tinan kotuk Ministériu estabelese ona iha sentru lima hanesan Natarbora, Ratau-Viqueque, Lospalos, Dotik-Manufahi, Korluli -Maliana. “Semana uluk mós ha’u ba haree ona iha Korluli agora ha’u mai haree iha ne’e, programa ne’e MAPPF hakarak introdus fila -fali produsaun Susu ben karau Timor, uluk iha pasadu ema hirak ne’ebé iha karau Timor ne’e dala barak sira uza ba halai natar nomós produs susu ben, karau timor susu ben ne’e diak tebes tanba nakonu ho proteina ne’ebé bele ajuda ita liu-liu labarik sira bele hadia nutrisaun, tanba ne’e mak governu hakarak introdus fali programa ida ne’e”.

Governante ne mos hatutan hatutan katak, Karau ne’ebé MAPPF sosa hamutuk 55 cabesa, kada sentru ida tau 11 cabesa, tanba ne’e sentru Natrbora karau iha 11 cabesa Aman ida inan 10. Ita estabelese sentru ida kompostu husi uma ida, fatin tau du’ut, fatin ne’e atu aban bairua karau ne’e iha oan ona ita bele hois nia susu ben hafoin tau tuir nia fatin. Sentru ba pastajen hanesan kuda du’ut, instala mós be hodi fasilita karau sira ne’e atu hemu, Ministériu mós fasilita ke’e mos be debu, tanba karau Timor ne’e sempre hakarak hoban a’an iha tahu laran no be laran, ne’e duni fasilidade sira ne’e hotu mak agora iha ba futuru buka atu mellora nafatin.

Programa ne’e mai husi plano 2024 nian, Ministériu  tau osan hodi sosa karau, halo uma no estabelese fasilidade hirak ne’e no ba oin oinsa halo jestaun ba karau 55 cabesa ne’e atu bele produs susu ben. Karau hirak  ne’e ita hare isin diak tebes, no karau inan ida mak hahu kabuk no ita hein bele ona fo produsaun nune'e mos ba funsionariu nebe serbisu iha senru tenke serbisu  ho diak hodi kuida karau hirak ne’e.

Iha fatin hanesan Responsavel ba programa Karau Susuben, Sirilio Vieira Sarmento hatete, Durante ne’e ami halo servisu sai mós hanesan formadór iha sentru formasaun nomós responsavel ba programa karau Timor susu ben, hahú husi preparasaun fatin kuda ai-han ba karau.

Nia hatutan, Ami prepara ona rai ektare 5, rai ne’e atu kuda ai lantoro ho taramba, ektare 2 ba du’ut Elefante no hotu tiha kontinua hatama karau mai iha luhan, depois prepara hahan dader loraik nian. Maibé ai-tahan sira ne’ebé kuda seidauk bele fo han ba karau tanba sei ki’ik, dadaun ami fo han de’it ai -tahan sira ne’ebé mak iha ona hanesan ai-gamal ho lantoro fu’ik nomós familia balu nia batar tahan ne’ebé mak sei matak ta hodi bele fo han ba karau. Staf t’ekniku sira mós sempre kontrola be karik be menus mak ense, nune’e mós iha Natarbora ne’e rai manas, entaun ami husu ona ba Ministériu haruka eksa mai hosi ke’e be debu.

Karau hirak ne’e tuir planu ba oin sei hasai susu ben atu bele fornese ba iha ba iha estudante sira, tanba karau susuben ne’e nia nutrisaun hanesan protein, tanba ne’e mak planu Governu nian katak karau nia susuben ne’e aban bairua produs karik dahuluk sei oferese uluk ba eskola sira atu bele hadia nutrisaun ba labarik sira.Ekipa DMEA