Ermera- Prezidente Repúblika Democrática de Timor –Leste José Ramos Horta ofisialmente halo kampaña kuda kafe iha Postu Adiministrativu Hatulia B hodi bele inisia kafekultór sira ba iha Futuru mai. Atividade kuda kafe ne’e hala’o iha loron (23/12/22) iha Suco Fatubessi Posto Administrativu Hatulia B.

Iha diskurso Prezidente RDTL José Ramos Horta hateten katak, hahu uluk kedas Governu maka tau matan ba Ekonomia Governu maka tau matan ba infraestrutura Governo maka aloka orsamentu hadia Estrada, Prezidente buka de’it tane Governu nia atividade no inisiativa Governu ida ne’e ou Governo seluk.

“Iha uluk kedas hau nia primeiro mandatu ho Governo AMP situsaun sai difisil los sempre buka halo inisiativa oioin atu Governo bele Governa hakmatek. Prezidente nia responsabilidade maka buka oinsa kria kondisaun iha rai laran, kondisaun seguransa kondisaun diálogu dame atu nune’e Governu bele Governa hakmatek. Se iha konfuzaun tensaun Politika iha Parlamentu Bancada sira ho Governo ho Prezidente la simu malu la kolabora la kopera ne’e impaktu ba povu rasik impaktu ba ekonomia impaktu ba Governo nia kapasidade atu ezekuta programa de orsamentu. Hau sempre buka hodi tane atividade oi-oin no Governo sempre fo resposta diak kolabora diak ho Governo ho prezidensia ho ita nia parseiru Internasional sira.”katak Prezidente RDTL

Nia mos haktuir katak kafé desde tempu uluk tempu Portugues konñese tiha ona, povu fa’an kafé maibe to’o ohin loron povu ne’ebe fa’an kafé ne’e sei kiak nafatin ne’e duni ita buka oinsa atu aumenta produsaun kafé. Problema bo’ot maka kafé balun tuan ona ai samtuku fo mahon ne’e mos tuan ona, ne’e duni kampaña ne’e tenki bo’ot tebes para kuda ai mahon kuda kafé foun atu nune’e produsaun bele sae ho kualidade nafatin, hodi hare ba iha folin bele sae iha mundo.

“Ita hotu tenki kolabora ho diak, kafé kultura Timor nian duni, ita ba ne’ebe ne’ebe de’it kuandu ita tur tur ho tur kafé kedas, hau mos lori kafé ne’e ba to’o Amo Papa nia fatin Roma ne’eba, iha fulan Outobro tinan kotuk hau kontente tebes tanba hau bele lori kafe to iha Amo Papa nia fatin, babain ita labele lori produtu komersial ruma tama ba iha Amo Papa nia servisu fatin maibe hau bele lori. Uluk liu hau mos lori kafé ne’e ba Familia sira Real Inglaterra nian, hau lori to’o iha Noruega hau lori mos ba japaun.”akresenta Prezidente Horta

Iha fatin hanesan Prezidente Autoridade Munisipio Ermera Eugevio Salsinha hodi Povu Ermera nia naran enjeralmente no Partikularmente Povu husi Posto Administrativu Hatulia B hato’o sira nia kalorozas saudasões Boas Vindas ba Sua Ecelensia Sr. Prezidente da Repúblika ho nia komitiva tomak ne’ebe ho disponivel no ho vontade tebes hakat ba Munisipio Ermera Fatubessi hodi konviviu ho komunidade sira. Ne’e hanesan Ezemplu ida ne’ebe maka diak tebes ezemplu ida ne’ebe orgullu mos ba sira. Sira sente momentu sira ne’e hanesan previleziu bo’ot ida basira, tanba buat sira hanesan ne’e nunka akontese iha Munsispio liu-liu iha Posto Administrativu Hatulia B

“Hau hakarak informa ba Sr. Prezidente da Repúblika katak Hatulia B Posto foun ida ne’ebe foin instala dadauk iha tinan ida ne’e, Posto Administrativu foun ne’ebe ho nia limitasões oi-oin sira nia Sede Posto Administrativu foin hahu halo, iha hela konstrusaun nia laran la kleur tan remata no sira nia administrasaun Lokal mos lao dadauk ona. Hakarak agadese mos dala ida tan ba prezidente da Repúblika mai iha Posto Administrativu ida ne’e hanesan mos referensia no motivasaun atu nune’e bele motiva ita nia agrikultór sira ne’e hodi hanoin hikas fali oinsa bele rekopera ita nia produsaun kafé ne’ebe bo’ot tebes no konñesidu tebes iha Timor laran tomak.” Tenik PAM Ermera

Nia akresenta, ita nia kafe konñesidu tanba ita nia kafé organiku, ita nia kafé organiku tanba ita nia kafé nia prosesamentu ne’e diferente husi kafé iha mundo rai seluk, tanba ita uza ai samtuku sira ne’ebe hamahon kafé. Ai samtuku ne’e rasik iha kedas ninia original no natural ida ne’ebe ita bolu adubu Nitrojeniku ne’ebe halo kafé ninia sabor ne’e diak liu ohin loron ita nia kafé ne’e konñesidu hanesan organiku.Hau agradese mos ita nia Empresa Lokal sira iha ne’e hanesan NCBA ho Timor Global ne’ebe halo ona fatin prosesamentu ba kafé ninia kualidade no halo mos prozesaun ida ba kafé Timor liu-liu kafé Ermera  iha Mundo Internasionál.

Nune’e mos Vice MAP Abilio Xavier de Araújo sublinha katak, povu Ermera hanoin katak sai Prezidente da Repúblika koalia de’it asunto nivel Alto iha Estrajeiro maibe wainhira perezidente RDTL hakat ba iha Povu sira nia uma no hakat mos ba kafé hun ida ba kafé seluk povu hakfodak tebes balu la konñese nai Prezidente, ohin loron fila mai ho kafekultór sira hodi ita nia povu ba moris diak.

“MAP sente kontente no orgullu tebes tanba Prezidente da Repúblika bele iha inisiativa ida ke diak hodi ajuda Governo liu-liu MAP laos de’it ohin ita atu halo espansaun ba kafé maibe mos ita inisia hodi halo rehabilitasaun kafé iha Railaco. Pasu ida rehabilitasaun atu poda kafé sira ne’ebe maka tuan ona, maibe ohin loron ida ne’e inisia espanda tan kafé atu aumenta volume hodi bele aumenta kuantidade e asegura mos kualidade  hodi lori kafé ba mundo.  Tanba ne’e MAP husu ba Inan no Aman sira katak ita tenki luta hodi hadia ekonomia ohin no ba iha futuru, saida maka Governo bele halo no Prezidente bele halo nu’udar hanesan meius ida atu hamutuk ho Inan Aman Kafekultór sira hodi hare ba kafé.”hateten Vice MAP

Entretantu Chefe Suco Maubu Domingos Noronha hakarak ho hato’o sira nia Bem vindo ba Prezidente da Repúblika hamutuk ho MAP liu husi Dirasaun Nasionál Floresta kafé e Plantas Industria no mos parseiru Dezenvolvimentu sira ne’ebe maka hakat ona mai ba iha sira nia Suku.

Ho laran ksolok tebes hakarak aproveita oportunidade ida ne’e ho sentidu orgullu ba Nai Prezidente Repúblika ne’ebe ho inisitiva hodi realiza programa kampaña Nasionál kuda kafé hamutuk ho MAP ho nia parseiru Dezenvolvimentu sira hakarak dezenvolve kafé iha ita nia rai doben Timor Leste hanesan Orientasaun husi Prezidente da Repúblika ho nia tema “hadomi kafé Kafé ita nia Kultura”.

“Los duni katak, nu’udar to’os nain atan hau reprezenta husi Munsipio Ermera no Munisipio sira seluk ami hadomi kafé. Kafé hanesan ita nia kultura, kultura hemu kafé lor-loron maibe nu’udar to’os nain ami enfrenta problema barak maka hanesan kafé tuan ho nia impaktu ba produtividade kafé, Ai Samtuku ne’ebe fo mahon ba kafé kuaze ho idade tuan nia peste mos ataka ba kafé hodi hetan estragus ba kafé tahan no kafé fuan sira ne’e hotu fo impaktu ba produtividade kafé.”tenik Domingos

Atividade kampaña Nasional Kuda Kafe ne’e servisu hamutuk ho Ministério Agríkultura e Pescas (MAP) liu husi Dirasaun Nasionál Floresta kafé e Plantas Industria, ho mos parseiru sira. (Tyfa)