Ministériu Agrikultura e Peskas (MAP) hala’o parseiru Dezenvovimentu ho JICA ne’ebe maka durante ne’e ajuda mos ita nia Agrikultura sira liu-liu iha Munisipio Bobonaro hodi halo produsaun konaba fos lokal.

Relasiona ho atividades ne’e Ministro Agrikultura e Peskas (MAP) Estanislau Aleixo da Silva hala’o tan lansamentu ba segundu epoka nian ne’ebe maka produs husi Centru Atendementu Agrikola Kuda-Ulun Bobonaro (CAAKUB). Lansamentu ne’e hala’o iha loron Sexta (17/11) iha Resinto MAP Comoro Dili.

Tuir Ministro Agrikultura e Peskas (MAP) Estanislau Aleixo da Silva hateten katak iha nia parte nia sente kontente tebes wainhira hare atividades sira ne’ebe maka ita nia Agrikultura sira halo, klaru ke’e servisu barak maka ita nia Agrikultura sira presiza hala’o, no ita hotu-hotu mos tenki fo liman ba malu atu nune’e ho Apoiu ne’ebe maka Governo fo bele utiliza halo didiak.

“Hau ohin kontenti tebes wainhira hau hare Centru de servisu Agrikola ne’ebe maka hahu hari’i iha primeiru Governo depois iha tempu balu ne’ebe maka sira paradu tiha, e depoia iha tinan 2015 ami loke fila fali no ohin loron mos sira halo atividades barak tebes iha Maliana Munisipiu Bobonaro. Sira maka sosa hare prosesa fa’an no fo apoiu diak mos ba Agrikultura sira. Ida ne’e hatudu katak wainhira ita hakarak no ita fiar ita nia a’an ita mos bele halo buat diak ba ita nia rai.” Tenik Estanislau

Nia sublinha, Agrikultura ne’e importante tebes tanba ita nia populasaun barak maka depende ba Agrikultura, ita nia populasaun besik 70% sei depende direita ou indereita ba Agrikultura, hanesan sira ne’ebe maka moris iha Sidade ne’e klaru katak iha mos sira nia servisu hanesan Funsionariu ou servisu seluk tan. Maibe ba sira ne’ebe maka iha kampo ou terenu ne’e dependente duni ba vida Agrikultura.

Estanislau hateten, MAP sei serbisu makas liu tan iha tinan lima oin mai, oinsa Maka atu hare ba apoiu iha agrikultura sira liu-liu atu bele aumenta produsaun Alimentar iha ita nia rai laran, laos ne’e de’it maibe hare mos konaba diversifika konaba produsan ai han iha ita nia rai laran.

Entretantu Chefe Reprezentativu JICA MASAFUMI NAGAISHI hateten katak, Programa ou projeitu ida ne’e atu promove ita nia fos lokal iha Timor. Tanba liu husi ekipa de projeitu JICA servisu hamutuk ho Ministériu Agrikultura e Peskas suporta ita nia Associasaun Agrikultura sira liu hanesan iha Maliana (CAAKUB) sira hahu atu promove ita nia fos lokal tanba Timor oan barak maka gosta konsumu ita nia fos tanba sira dehan ita nia fos lokal ne’e iha nutrisaun ne’ebe maka a’as no nia sabor ne’e gostu tebes.

“Programa ou projeitu ne’e halai liu ba kooperasaun tekniku hanesan mos hau temi iha hau nia diskursu katak, Governo Japaun Liu husi JICA halo rehabilitasaun ba Irrigasaun bo’ot tolu hanesan Maliana, Laclo no Bluto no ida ne’e hanesan mos kooperasaun tekniku oinsa servisu ho Agrikultor sira hodi hasa’e ita nia foos rai ne’e ne’ebe nia durasaun ne’e ba tinan lima.” Hateten reprezentativu ne’e.Tyfa

Ministro Agricultura e Pescas, Estanislau Aleixo da Silva hala’o enkontru ho Parseiru lokal ho Internasional sira.Fotografer/Elsio Jong/Info-MAP

Dili- Ministériu Agrikultura e Peskas (MAP) hala’o enkontru ho Parseiru Dezenvovimnetu no mos Sociedade Civil sira, hodi koalia konaba programa ou atividade sira ne’ebe maka sei halo iha futuru.

Ministériu Agrikultura e Peskas (MAP) halo reuniaun de kordenasaun ho parseiru Dezenvolvimentu sira ho Sociedade Civil no ita nia (ONG) Nasional no Internasional sira ne’ebe maka servisu iha area Agrikultura, atu bele partilha ou fahe informasaun ba malu hodi bele halo kooperasaun no kordenasaun konaba programa no atividade sira ne’ebe maka parseiru sira hala. Hateten Ministro MAP    Estanislau Aleixo da Silva ba Jornalista sira iha loron kuinta (09/11) iha Salaun MAP Comoro.

Nia esplika, atu nune’e programa sira ne’ebe maka hala’o bele apar ba malu ho Ministériu, tanba programa ne’ebe maka sira hala’o ne’e hanesan projeitu, kuandu projeitu ne’e hotu Governu bele hare oinsa maka atu fo kontimidade, se lao projeitu hotu programa mos hotu ona.

“Tanba ne’e maka ba oin ne’e ami tenki iha kordenasaun atu nune’e bele hala’o servisu ou projeitu sira ne’e ho diak. Ami mos servisu diak ho Avansa konaba Hortikultura servisu diak tebes mos ho ADB ho mos New Zeland konaba café e ao mesmo tempu ho CCT no mos New Zeland konaba ikan.” Relata Estanislau

Nia akresenta, Sira nia projeitu ida maka hanesan seeds off life (fini ba moris) ne’e hanesan programa ida ne’ebe maka diak tebes tanba agora ita mos la importa ona fini. Tanba ne’e reuniaun ida ne’e hanesan kordenasaun hanesan Governo halo programa ba tinan lima (5) entaun aproveita tempu ida ne’e ami mos aproveita atu hatete katak saida maka Governo atu halo hamutuk ba tinan lima oin mai.

Nia haten, Por ezemplu agora dezenvovimentu rural ne’e iha Ministériu Agrikultura nia liman, tanba ne’e maka reuniaun ida ne’e atu hato’o ba sira katak programa ne’e sei hala’o, no hein katak sira mos bele fo apoiu atu bele hare ba iha Dezenvolvimentu rural. (Tyfa)

depois de Workshop media sira hala’o enterevista ho Vice Ministro MAP akompanha mos husi DG Pescas.Fotografer/Elsio Jong.Info MAP

Dili- Ministériu Agrikultura e Peskas (MAP) liu husi Diresaun Jeral Peskas servisu hamutuk ho PEMSEA oras ne’e dadauk hato’o ona Oseanu Politika Nasional (OPN) ba iha konsellu Ministro (KM) atu hare konaba rikusoin tasi laran nian.

Relasiona ho Asuntu ne’e MAP mos konvida tan Linas Ministeriais sira hodi hala’o Workshop atu bele fo hanoin ba malu konaba Politika Oseanu ne’e rasik, Workshop ne’e loke diretamente husi Vice Ministro MAP Dolindo da Silva. Workshop ne’e hala’o iha loron Tersa (7/11) iha Salaun Enkontru Bech Garden Hotel, (Tasi Ibun Pantai kelapa) Dili.

Tuir Vice Ministro MAP Deolindo da Silva hateten iha nia Entrevista katak, WORKSHOP ida ne’e ami halibur malu fila fali ho Linas Ministériais sira hodi fo opiniaun ba malu atu bele elabora esbosu ida ne’e diak liu tan atu bele kompleta. Oras ne’e dadauk konsellu Ministo seidauk Aprova, se kuandu aprova ona hafoin implementa.

Nia hateten, Politika oceano iha ho nia objetivu rasik, oinsa maka atu bele servisu hamutuk ho ita nia parseiru sira, no oinsa maka atu hare ba ita nia futuru oinsa atu bele dezenvolve ekonomia azul no hare mos konaba klimatika karik iha mos mudansa ruma.

Iha fatin hanesn Diretor Jeral Peskas Acacio Guterres esplika katak, Politika Oceano Nasional ne’e nia prosesu hahu iha fulan Novembro tinan 2016, komesa tur hamutuk ho linas Ministerias sira atu bele prepara politika ida atu sai hanesan baze legal ida atu ita implementa no hala’o konaba tasi nian.

“Tanba ne’e maka ohin ne’e ami hasoru malu fila fali ho linas Ministerias sira ne’ebe maka iha ligasaun ba tasi atu bele fo ideia ba malu hodi hare konaba politika ne’e rasik, oras ne’e dadauk planu refere hato ona ba iha konselu Ministru, se kuandu Konsellu Ministru Aprova ona hafoin bele implementa.” Tenik Acacio

Nia relata, Map mos hetan apoiu orsamentu husi Governo Noruega liu husi Ajensia word Fish ne’ebe maka agora dadauk implementa ona atu prepara hela ita nia plani estratejika oinsa atu bele aproveita rekursu tasi nian ne’ebe maka iha. (Tyfa)

Maliana-Ministério Agrikultura no Peskas (MAP) liu husi Diresaun Nasional Agro-Comersio servisu hamutuk ho parseiru Dezenvolvimentu JICA fo formasaun ba membru Asosiasaun husi Munisipiu ne’en hanesan Koto Baucau Baguia, associasaun produs hare iha Laleia, associasaun Karau ulun Betano, associsaun haburasRaibere Ainaro, associasaun Oebaba no Associasaun CAAKUB husi Maliana Bobonaro.

Tema ba formasaun ne’e maka “Kapasitasaun Gestaun Associasaun no Kooperativa Agrikola, politika e planeamentu, Gestaun Administrasaun Finansas, no Planu Negosiu.” formasaun ne’e hetan abertura husi Diretor Nasional Agro komersiu Fernando Egido Amaral, Sorumutu ne’e hala’o durante loron rua nia laran hahu husi loron tersa 24-25 iha salaun Colegio Femenina Santa Madalena Canossa Ex Codim Ritabou Maliana.

Tuir Diretor Nasioanal Agro-Comerciu Fernando Egido Amaral hateten iha nia entrevista katak, Objetivu husi sorumutu ida ne’e, atu fo kapasitasaun ba membru associasaun sira no dezenvolvimentu iha seitor agrikultura nian, liu husi kooperativa no liu husi Associasaun ida ne’ebe maka nia programa no nia metasklaru, atu agrikultura sira bele lao integradu no sustentabel.

 “Tanba ne’e maka sorumutu loron rua ne’e presiza tebes dirijente Asosiasaun sira atu bele iha intendementu diak liu hodi hatene konaba importansia programa, importansia politika nomos importansia sira seluk, atu bele serbisu hamutuk entre Seitor Publiku, Governo, Parseiru Dezenvolvimentu, Akademiku no lideransa Lokal sira atu bele hare ba iha area sira hanesa, Agrikultura hortikultura, cafe plantas industriais, floresta meu ambiente, pecuaria veterinaria, nomos peskas aquicultura.”tenik Fernando

Nia akresenta, durante ne’e ami serbisu diak tebes ho parseiru Dezenvovimentu JICA, hare liu ba iha parte produtu lokal nian, agora dadaun ita hahu ho produsaun fos lokal, no nia rezultadu hatudu diak tebes, ita nia fos lokal ne’e hatudu ona diferensia entre fos mai husi rai liur, katak iha nutrisaun ne’ebe diak liu, no kualidade ne’ebe diak liu, maske presu sei elevadu oituan ne’ebe maka halo konsumedores sira oin rua-rua atu sosa.

Iha fatin Hanesan Teniku Professional Agro-Comercio Manuela Maria Dos Santos hateten katak, sorumutu ida ne’e Lori mos Associasaun sira husi Munisipiu ne’en ne’e mai iha fatin Associasaun Municipiu Bobonaro Postu administrativu Maliana ida ne’e, atu sira mos bele hare diretamente Centru Atendementu Agrikultura Kuda Ulun Bobonarao ( CAAKUB), nia atividade refere, tanba associasaun CAAKUB iha Maliana dezenvolvimentu lao diak tebes.

Nia sublinha, Planu ne’ebe maka diresaun Nasional Agro-Comersiu iha, katak tama ba tinan 2018 ita hakarak Associasaun idak-idak iha ona sira nia produtu potensial atu sai sira nia rekursus ne’ebe maka sai hanesan imagen ba sira nia associasaun.

 Entretantu Méritu husi JICA Shinji Hironaka hateten katak, buat ne’ebe Maka Projeitu suporta ba iha Diresaun Nasional Agro-Comercio liu husi Governo MAP projeitu ida ne’e ita hanaran hasae prdusaun rendimentu Uma kain, hanesan produsaun hare, organizasaun JICA hanesan suporta asistensia tekniku hanesan agensia Internasional ida ninia kooperasaun oinsa maka atu serbisu hamutuk ho Governo.

Nia informa, agora ita koalia konaba baziku Associasaun Agikultura Associsaun agrikultura tenke serbisu hamutuk ho ema agrikultura, tanba la iha ema agrikultura, Associasaun agrikultura sei la establese no sei la eziste, agora dadaun lideransaAssociasaun hotu iha ne’e, entaun ho oportunidade ida ne’e ita bele halo relasaun, no bele halo metin liu tan relasaun, antes ita halo relasaun ho ita nia membru sira, ita tenke hari’i uluk lai lideransa iha leten.Rozer Lopez

Dili-Ministériu Agrikultura no Peska ho FAO hala’o seremonia loron Ai-han mundial ho tema “Investe iha Dezenvolvimentu Rural no Seguransa Aihan Hodi Muda Migrasaun Foin Sae Sira Iha Timor Leste” loron Segunda (16/10) iha edifisiu Auditoria Ministerio do Plano e finanças Aitarak laran Dili.

Tuir Ministru Agrikultura e Peskas (MAP) Estanislau Alexo da Silva hateten iha ninia entrevista katak Loron aihan mundial hanesan loron ne’ebe Nasoens Unidas deklara katak loron ne’ebe iha mundu tomak selebra no loron importante teb-tebes tanba iha mundo ne’e ema barak mak sei sofre tanba aihan la to’o ba sira.

“Tuir dadus ne’ebe iha hatudu katak ema 800 milions  iha mundu maka ohin loron sei hasoru problema ai-han, numeru ne’ebe maka iha sempre aumenta, iha tinan hirak liu ba ne’e ema 777 deit agora aumenta tan 815 milions, agora ita hotu-hotu hanoin ida ne’e problema ida ne’ebe mundo infrenta e mundo tomak presiza tau matan ba ida ne’e.” tenik Estanilau.

Nia hatutan, Ita nia rai mos iha problema konaba ai-han liu-liu ba kualidade ai-han ninian, ita nia populasaun han hahan ne’ebe la iha kualidade, ne’e duni presiza halo investimentu bo’ot husi Timor Leste  husi estado atu bele hare oinsa maka bele hare konaba aihan ne’ebe ita Timor iha atu ita nia populasaun sira bele hetan  asesu.

Ministru MAP realsa, Ministério Agrikultura halo buat ne’ebe mak labele halo ho dezafiu barak, dezafiu bo’ot ida maka mudansa klimatika dala ruma ita bele halo buat hot-hotu, bele kuda, bele halai natar, udan be’en la iha ita atu halo nusa? ezemplu iha tinan kotuk ita halai Natar deit 11 mil hektares, ne’e oituan demais ita nia rai ne’e ita bele dehan  ita bele halai natar to’o numinimu 60 mil hektares, agora halai natar 11 mil hektares deit ne’e oituan demais. Pursentu husi hamlaha mas laos hamlaha ida para hahan la iha liu ne’e lae, hamlaha mais de kualiadade hahan e hahan mos ladun to’o, laos hamlaha mate ne’e laiha ema ida nunka mate hamlaha mais hahan la to’o ne kualiadade hahan mak la to’o.

Iha fatin hanesan Assistente Reprezentante AFAOR – FAO Paula Lopez Da Cruz hateten katak, tuir informasaun ikus husi relatoriu estado seguransa ai-han no nutrisaun iha tinan 2017 ninian relata katak iha por volta ema atus ualu resin maka sei infrenta hamlaha ne’ebe aumenta 38% husi tinan 2015 mai husi mundo tomak. barak liu huis Nasaun Afrika sira maibe iha Timor rasik mos hanesan ita hatene iha durante bai loro naruk tinan 2015–2017 ema barak liu mak konhesidu hanesan periodu El-nino ne’e mos relata katak uma kain 100 mil e tal uma kain maka hetan infrenta ba bailoro naruk  e kuda sira nia batar ka aifarina no produtu agrikula sira ne’ebe sira mos barak mak la konsege kolheta tanba enfrenta bailoro naruk.

“FAO nia serbisu maka atu kontinua apoiu tekniku prinsipalmente ba Governo iha area sira ne’ebe Governo hateten katak sai hanesan prioridade Nasional hanesan dadaun ne’e ami apoiu hela halo introdusaun ba teknologia agrikola. Produsaun agrikula pratika ida ne’ebe  bele responde ba problema bai loro naruk, ami serbisu ona durante tinan 5 nia laran hodi implementa programa konservsaun agrikultura  hanesan pratika ida ne’ebe hakarak atu konserva ita nia rai tanba ita labele halo produsaun ruma sequandu ita nia rai la bokur entaun konservsaun agrikultura hanorin oinsa ita bele kuidadu ita nia rai taka ita nia rai ho mulsa iha leten para hodi konserva be’e no kelembaban ou humidu hodi nune’e iha tempu ne’ebe udan be’en menus liu mos ita sei bele produs, tanba ita nia rai ne’e iha be’e ne’ebe konservadu.” Paula Informa ( Rozer Lopes)