“Rezultadu Peskisa husi  komparasaun kompos ba hare rai  maran hatudu rezultadu positivu”

Peskizadores hahu halo peskiza husi 14 janeiru 2017. Kuaze tama ba fulan 4 resin antes kuda hare rai maran peskizador sira  analiza rai to’o post kolheta.

 Reportajen Elsio, Abeto

Lautem – Ministeriu Agrikultura e peskas (MAP), Diresaun Nasional de Peskiza e Informasaun Geografia (DNPIEG) liu husiDepartemento Solo Nutrisaun introduz no halo komparasaun kompos/adubus organiku husi Malasia, no resultado
implementasaun ba variedade hare 15 durante fulan lima iha Aldeia Nakroman suku Fuiloro Lospalos hetan resultado positive.

Diretór DNPIG,  Claudino Ninas Nabais iha nia entrevista katak, komparasaun kompos  ne’ebe mak produs husi  peskisador  ho kompos husi nasaun Malasia liu hare rai maran ne’e implementa ona durante fulan 5 no liu husi rezultadu produsaun ida ne’e ita bele rekomenda ba ita nia agrikultor sira, atu nune sira bele hetan benefisiu husi ita nia peskiza ida ne’e.

Nia hatutan, ita hatene katak Lospalos rai ida ne’ebe maka luan no tetuk ne’e potensia boot ba  dezenvolvimentu agrikultura maibe utulizasaun minimu liu entaun Diresaun Pesquisa hanoin katak tenki halo peskiza ruma atu nune’e bele hasae produsaun iha area ne’e rasik.

Claudino esplika, hare rai maran hamutuk Variedade 15, nomos utilizasaun nivel Kompos ne’ebe maka implementa ho hanoin katak variedade 15 ne’ebe ita koko iha ne’e, mai husi utilizasaun kompos ne’ebe mai husi materiais local, hanesan du’ut fuan mutin (Koromolaena Odorata)no uza mosai tahan sira seluk ne’ebe mak fasil liu atu  agrikultor sira bele hetanhodi halo Kompos/Adubu Organikuho nune bele ajuda hasa’e produsaun ou produtividade ba hare rai maran.

Durantehala’opeskisa, ekipamentus balun ita bele rekomenda katak rai ne’e bokur ou lae.  Atu hatene konaba ne’e, diresaun Nasional Peskiza maka hatene nivelba  rai  nia bokur, entaun hanesan peskiza, peskizador sira  utiliza rai ne’ebe maka ema nunka uza.

 “Ho rezultadu kombinasaun sira ne’e maka hau hare katak variedade 15 husi kompos ne’ebe ita rekomenda katak ho nia tonelades 4 0u 6 ita bele hasae nia produsaun sei hare mos nia rezultadu diak. Hau nia sujestaun ba komunidade liu-liu ba agrikultor sira katak rezultadu sira ne’e diak teb-tebes neduni liu Ministeriu Agrikultura e peskas liu husi Diresaun Nasional Peskiza Informasaun Geografia (DNPIG) prontu atu bele ajuda fo treinamentu atu bele fo rezultadu peskiza ida ne’e, nomos atu treina husi teknik ne’ebe maka ita implementa iha peskiza ida ne,e. Tenik Diretor Nasional Peskiza ne’e”.

Iha fatin hanesan Chefe Departemento Solo Nutrisaun das Plantas  Gilberto do Santos hatutan tan katak, programa peskiza ba hare rai maran ita uza faktores 2 hanesan tenki hatene level 12 no adubus/ kompos ne’e mai husi ne’ebe, faktor segundu maka variedade hare rai maran.

“Kompos ne’ebe maka ita aplika iha ne’e produs rasik ho material lokal ne’ebe mak husi Lospalos nian, ezemplu halo husi  duut fuan mutin (Koromolaena Olderata),ai gamal tahan, forerai fuik ne’ebe maka produs no analiza rezultadu husi laboratorium, no rezultadu hatudu diak” Gilberto hateten”.

Rai ne’ebe mak ami halo peskisa ne’e hamtuk hektare ida ne’ebe ami uza deit ¼ hetare  maibe ba area peskisa ninian ita la haré luan area ne’e maizomenus kada plot ka  bedengan nina  luan 3 x 3 ho ninia kuantidade hamutuk 75 plots ou bedengan ne’ebe ami la sura luan area kultivu maibe husi tratamentu, fator sira ne’e bele tama hotu hodi bele  halo komparasaun aplika  adubu kimiku no organiku maka kompos ne’ebe ami  produs rasik.

Tuir rezultadu ne’ebe mak hatudu hau labele fo konklusaun katak ne’e  hetan rezultadu ne’ebe diak ou ladiak maibe ita hare ba jeneralidade peskisa baziea ba ita nia tratamentu durante ne’e, tanba tuir nivel adubus ne’ebe mak peskisador sira uja, ezemplu la uja adubus  entaun rezultadu mos hatudu katak produsaun kiik, sekundo ita uja adubus 6 toneladas kada hektare kompara ho uja adubus 12 toneladas kada hektare, ne’e rezultadu hatudu katak uja abudus 12 toneladas mak sei hatudu duni nia produsaun ne’ebe mak diak.

Luis dos Santos nudar agrikultór iha  aldeia Nakroman hateten katak,  aktividade Peskiza   hanesan ami  ajuda deit,ne’ebe karik tinan oin mai atu koileta tan mai mak it abele hatene nia rezultadu.

Ami sente katak ida ne’e diak ba ami tanba  nudar agrikultor  ami mai estuda no aparende direitamente iha kampu konaba oinsa mak halo komparasaun kompos liu husi peskisa hare rai maran.

Programa peskiza ne’e tinan kotuk seidauk iha,maibe agora ne’e ita hare diak liu, tamba ninia apoiu  pupuk ne’e bolu dehan Kompos nebe halo plantasaun sai buras liu, ida ne’e ami foin mak hetan.

Luis do Santos   hatutan liu tan, Ami espera katak programa kuda hare rai maran ne’e  tinan oin bele ona implementa  no habelar iha fatin ida ne’e atu nune’e agikultor seluk bele banati tuir hodi nune’e ami mos bele kuda rasik ona iha ami nia toos ka natar.

Informasaun Detailu Klik iha ne’e!!

TOR ba Vaga Refere Klick iha ne’e!!

Reporter: Tyfa & Celcia

Dili-Ministeriu Agrikultura no Peskas (MAP) liu husi Diresaun Nasional Seguransa Alimentar no Kooperasaun hala’o reuniaun ho Parseiru Dezenvolvimentu sira hodi koalia konaba asesmentu dadus ne’ebe maka hala’o hela iha Munisipiu hitu (7), reuniaun ne’e hala’o iha loron Kuinta (08/06) iha Salaun MAP Comoro Dili.

Xefe Seguransa Alimentar Rofinho Soares hateten iha nia entrevista katak, Reuniaun ida ne’e atu konvoka parseiru dezenvovimentu sira hamutuk ho Ministeriu da Agrikultura e Pescas (MAP), nebe agora dadauk halo hela asesmentu ida konaba impaktu El-ninu nian.

Nia esplika, agora dadauk ekipa tekniku sira tun ona iha terenu iha Munisipiu sira halo hela asesmentu rekolla dadus iha ne’eba, maibe parte Ministeriu hakarak konvoka nafatin reuniaun atu tekniku sira ne’ebe maka tun iha terenu refere bele update informasaun ne’ebe maka agora dadauk sira infrenta iha munisipiu refere.

“Oinsa mos kondisaun rekolla dadus no oinsa maka atu bele haruka mai iha Nasional, ida ne’e maka konvoka reuniaun ida ne’e ho parseiru dezenvolvimentu hotu, liu-liu ba iha grupu country humanitaria ninian atu bele update progresu servisu sira ne’e ba iha Ministeriu Agrikultura e Peskas” .

Nia salienta tan asesmentu ida ne’e ita hala’o iha Munisipiu hitu maka hanesan: Baucau, Lautem, Manufahi, Bobonaro inklui mos região Oe-Cusse, ita mos iha limitasaun rekursu, entaun ita servisu hamutuk ho parseiru ou Ajensia sira ne’ebe maka servisu iha seitor agrikultura nian, atu bele halo reuniaun no koordenasaun diak ho sira atu bele servisu hamutuk ho ita nia extensionista sira iha suku no aldeia sira ne’ebe maka agora dadauk iha.

Nia akresenta, Tekniku refere mai husi Ministeriu no balu mos mai husi ajensia sira rasik, tekniku sira balu mos mai husi agrikultor sira, ofisial seguransa alimentar no mos extensionista sira iha Suku, tekniku sira husi parseiru dezenvolvimentu ne’e maka atu bele reforsa tan asesmentu ne’ebe maka halo.

Iha fatin hanesan reprezentante husi WFP Anastasio Soriano apresia tebes ho reuniaun ne’e tanba bele koalia konana El-niño no halo mos asesmentu iha Munisipiu sira, enkontru ne’e mos atu fo informsaun ba malu konaba saida de’it maka akontese iha terenu nune’e mos atu bele hatene dadus ne’ebe maka iha.

“Hau hanoin sorumutu ida ne’e importante tebes tanba atu bele fo hanoin ba malu konaba asesmentu ida ne’e atu bele hetan rezultadu ida ne’ebe maka diak, karik rezultadu la diak mos ami parseiru dezenvovimentu husi MAP atu bele responde lalais ba ema sira ne’ebe mak afeta ba iha kauza El-ninu nian” tenik Anastacio.

Parseiru dezenvolvimentu sira ne’ebe involve mak hanesan WFP, Oxfam, Care Internasional, CRS, Word Vision, UNDP no CVTL.

Reporter: Tyfa & Elsio.

Dili- Ministeriu Agrikultura e pescas (MAP) liu husi Diresaun Pekuaria e Veterinaria hala’o enkontru ho Organizasaun Noun Govermental (FAO) hodi koalia konaba projetu foun FAO nian ne’ebe maka iha, enkontru ne’e halao iha loron Tersa (13/06) iha Salaun MAP Comoro Dili.

Projetu ne’e hahu hari iha fulan Abril tinan 2017 no sei remata iha fulan Marsu tinan 2018, objetivu husi projetu ne’e atu apoiu emerjensia ba rekuperasaun meius ba vida no prosesu hari Rejilensia ba aihan melloradu no seguransa nutrisaun uma kain hirak ne’ebe afetadu husi El-Niño.

Director Jeral Pekuaria e Veterinaria Antoninho do Carmo hateten iha nia entrevista katak, Ministeriu (MAP) ho FAO halo estudu ida iha fulan Novembro 2015 ba Suku sira iha teritoriu Timor laran tomak, iha estudu ne’e mos hatudu katak area ou Suku balu iha Munisipiu sira hanesan Baucau Manu-Fahi no Dili afeta makas tebes ba iha mudansa klimatika, liu-liu iha fornesementu aihan, maka hanesan animal no plantasaun sira. Entaun ho Projeitu ida ne’e bele halo intervensaun ruma ba komunidade sira ne’ebe maka afetadu ne’e bele hetan nutrisaun ne’ebe maka diak.

“Servisu ne’e mos hanesan politika Ministeriu nian atu bele halo investimentu liu-liu atu hare ba impaktu El-niño ne’e ba nutrisaun, ohin hau mos kolaia konaba adaptasaun, konserteza iha fulan hira nia laran ita ita espera katak sei iha apoiu husi Ministeriu atu bele tau matan nafatin liu-liu iha areas sira ne’ebe maka afetadu ba bailoro naruk”tenik Antoninho.

Iha fatin hanesan reprezentante FAO Paula Lopes da Cruz hatutan katak enkontru henesan komitiva ou sepervizaun projeitu nian, kompostu husi Diretor Jeral, Diretor rejional no mos autoridade Munisipiu sira ne’ebe maka projeitu ne’e sei implementa ba.projeitu ne’e rasik lidera husi Diretor Jeral Pekuaria, tanba komponente bo’ot husi projetu ne’e maka atu servisu hamutuk ho pekuaria atu estabelese sistema produsaun pekuaria nian.

“Objetivu importante husi projeitu ne’e nian maka liu-liu atu hasae kapasidade komunidade iha Suku sira ne’ebe vulneravel liu ba iha bai loro naruk” katak Paula.

Paula klarifika, suku sira ne’ebe afetadu ba El-Niño maka hanesan Munisipiu Dili iha postu Administrativu Atauru, Baucau maka Kelikai, no Manufahi. Projeitu ne’e sei servisu iha iha Suku walu ne’ebe maka bazeia ba informasaun husi Ministeriu nian husi tinan 2015 no 2016, suku walu maka vulneravel liu ba bailoro naruk. Tanba ne’e suku refre sofre tebes tanba udan be’en menus tebes atu sira kuda sira nia ai-horis sira.

Paula sublinha, projetu ne’e mos atu tulun komunidade sira iha suku refere atu bele hatene oinsa pratika agrikultura ne’ebe maka bele tulun sira eziste ba bailoron naruk atividade sira ne’e inklui konservasaun agrikultura hakiak manu ka iha fatin ne’ebe bele hakiak karau bele hanorin sira oinsa bele dezemvolve pastazen rerumputan ne’ebe sira bele produs aihan ba sira nia karau karik iha suku ne’eba iha potensia ba karau.

Nia akresenta, tekniku sira ne’ebe servisu ba projetu ne’e FAO maka rekruta rasik,no balun iha mos Goverenu nia ema tamba programa ne’e iha mos koperasaun ho Governo.

Reporter: Tyfa & Celcia

Dili- Ministeriu Agrikultura e Pescas (MAP) servisu hamutuk ho Governo Xina prepara tan Jovem mane no feto 20 hodi tuir formasaun iha area produsaunai-hahan ba animal.

Relasiona ho asuntu ne’e Diretor Jeral Agrikultura Deolindo dos Santos no Diretur Nasional Formasaun Tekniku Agrikola, konvoka enkontru ida ho jovem refere atu bele fo hanoin no mensajem ruma ba sira antes atu hala’o viajem ba Xina, enkontru ne’e hala’o iha loron Sexta (09/06) iha Salaun MAP Comoro.

Jovem 20 nebe atu ba tuir formasaun ne balun m,ai husi eskola formasaun Agrikola, estensionista husi munisipiu Manatutu nian e balun mai husi Diresaun Nasional Pekuaria nian liga ho pekuaria no reprezentante husi minisipiu Manatutu, Lautem ho Suai.Sira lolos ba iha loron 13 agora maibe muda fali ba iha loron 20 semana oin tuir mai ,sira hela durasaun iha Xina fulan rua ka 60 dias,Agostu mak sira fila.

DJ Agrikultura hateten iha nia entrevista katak ita prepara hela alin oan sira ne’e oinsa maka atu partisipa formasaun ida kona ba produz hahan ba animal ba pekuaria ida ne’e mak prepara hela sira ne’e. progrma ne’e mos Governu MAP servisu hamutuk ho Governu Xina liu husi Kompania Lonping Aites, lonping moshanesan patrimoniu estadu ida.

“Ba alin oan sira ne’e, ha’u nia lia menon ba sira maka ne’e aproveita ba tempu no oportunidade diak ida ne’e, atu nune’e sira mos bele aumenta liu tan sira nia   skil, tanba bainhira sira hetan siensia iha ne’eba sai mos hanesan modalidade isa ba nia futuru, hau espera katak jovem sira ne’ebe maka ba Xina ne’e sei sira tenke sai formador ida diak para bele produz buat ruma para atu dezenvolve ita nia rain liu husi tor ou knar sira ne’ebe fo ba liuliu iha area pekuaria servisu hamtuk ho ita nia diresaun pekuaria” esperansa DJ Deolindo da Silva.

Iha fatin hanesan Diretur Nasional Formasaun Tekniku Agrikola, Hipolitu da Costa hatutan katak, ida ne’e hanesan segundu grupu ne’ebe Kompania lonping servisu hamutuk ho Ministeriu Agrikultura Peskas durante fo ba ita nia juventude tekniku sira tanba ne’e mak segundu grupu ne’e tekniku husi pekuaria ,extensionista husi munisipiu balun ho juventude sira ne’ebe involve ona iha grupu Agrikultura iha munisipiu lubuk ida ,formasaun iha area de prosesamentu aihan ba animal no ninia manajament.

Hipolito sublinha, ida ne’e oportunidade ba ita nia tekniku ou juvem sira ,ita espera katak sira tenke aprende didiak siensia ne’ebe maka sira hetan durante formasaun hodi nune’e sira fila mai sira ida-idak bele implementa atividade ne’ebe sira hetan iha ida-idak nia rejiaun no postu Administrativu hodi nune’e bele kontribui ba ita nia dezenvolvimentu iha area agrikultura nian.

Nia akresenta, tanba ne’e mak Governu liu husi Ministeriu esforsu servisu hamutuk ho ita nia parseirus para bele kapasita ita nia tekniku sira para sira bele iha skil ka iha esperensia bele kontribui ba iha dezenvolvimentu iha setor Agrikultura ne’ebe Ministeriu ka Governu tau prioridade mos.

“Oras ne’e dadauk iha tan grupu bo’ot ida maka prepara hela atu Israel, maibe tanba Eleisaun Parlamentar mos besik dadaun ona, entaun seidauk bele ba, depois de aleisaun remata maka sira foin aranka, tanba ita hatene katak hanesan sidadaun Timor oan Eleisaun ne’e mos importante tebes mai ita”tenik Hipolito.

Entretantu jovem Ismael Gusmao hanesan mos Finalista husi Universidade Nasional Timor lorosa’e (UNTL) ou hanesan mos mos Jovem ne’ebe maka preparadu atu aranka ba XIna ne’e rasik senti orgullu tebes tanba bele hetan oportunidade hanesan ne’e, nia mos hato’o obrigadu wain tebes ba Governu Timor leste tanba be’e servisu hamutuk ho Governu Xina atu fahe mos sira nia matenek mai Jovem Timor Leste sira.

Ismael katak, Juventude maka hanesan airin ba Nasaun futuru Timor Leste nasaun ne’e ita presiza tebes formasaun hodi bele kapasita ita nia an diak liu nune’e ita bele dezenvolve setor Agrikultura iha Timor –Leste diak liu.ita hare nasaun Xina,nasaun ne’e dezenvolvimentu los iha area Agrikultura tanba ne’e ita presiza los hetan informasaun ne’ebe mak klean no diak esperensia foun husi Xina atu nune’e aban bainrua ita bele aplika,karik fila mai bele aplika iha Timor ho koñesimentu ne’ebe mak ami hetan iha Xina .